Sahriyarnin El yazilari. Bash dafter.Turkce Qosular

Цитата:

ŞEHRİYAR

Çağdaş İran şairleri arasında çok değerli bir yere sahip olan Şehriyar’ı İran Edebîyatı’nda neo-klasik dönemin öncülerinden biri olarak adlandırırsak yanlış yapmış sayılmayız. Zira Şehriyar çağdaş şairlerden çok Fars Edebîyatı’nın eski büyüklerine benzemektedir, Bu ifademiz, Şehriyar’ın çağdaş şairlere has özellikleri kendinde barındırmadığı anlamında değildir. Öldükten sonra ya da ölüm eşiğinde veya hayatlarının son günlerinde şöhret ve iftihar doruğuna tırmanan bir çok şiir ve edebîyat üstadının aksine Şehriyar, hayatı boyunca, gençliğinin daha ilk yıllarında şöhretten nasibini almıştı. Dr. Menuçehr Mortazavi’nin ifadesiyle : “Şehriyar’ın adı çağdaş edebîyat kavramıyla at başı gitmektedir; çağdaş Fars şiiri Şehriyar’ın divanı ve eserleriyle sağlam ve kopmaz bir bağa sahip olmuştur. Yaygın kanaatin aksine çağdaş olma kaygısı ve sanat icra etme çabası

Şehriyar’ın şöhretini gizleyememiştir. İran Edebîyat Tarihinde Şehriyar’ın adı Azerbaycan’ın övünç kaynağı tanınmış şairleri olan Katran, Şems, Homam ve Saib Tebriz’i gibi şöhretlerin isimleriyle aynı sırada yer almaktadır. Şehriyar’ı Saib’in deyimiyle “renkli düşünce ve şiirleri Tebriz yöresini neşe ve mutluluk baharında cennete bürüyen talihlilerden biri” olarak kabul edebîliriz.

Buna ek olarak Şehriyar’ın şiirleri hem ilmi ve edebî mahfillerde tartışılıp değerlendirilmekte; aşık gençler heyecan verici şiirlerini çocukluk döneminin anısına terennüm etmekte; perişan gönüllü yaşlılar da onun şiirlerini okuyarak hayal aleminde de olsa gençlik yıllarında sahip oldukları neşe ve coşkuyu yeniden yakalayabilmektedirler. İşte bu yüzden Şehriyar gibi daha hayattayken böylesine bir kabul gören çok az şair vardır. Onun için Şehriyar’ın adı ve şöhretinin çığlığı, yalnızca İran’da değil coğrafi sınırları aşarak artık yırtılmış demir perdelerin ardında, Rudeki ile beraber Ceyhun’un ötesinde yankılanmıştır. Artık çalgıcılar onun şiirlerini besteleyip okumakta; ressamlar onun şiirlerini betimleyen resimler yapmakta ve gönül sahipleri büyük bir şevkle eserleri üzerinde çalışmaya koyulmaktadır. Öyle ki bu manevî etki ve nüfuz Kafkas şairleri (Azerbaycan Cumhuriyeti) arasında “Hasret Edebîyatı” olarak isimlendirilen yeni bir edebî türün ortaya çıkmasına neden oldu.

Bu başarısının farkında olan şair, bir gazelinde bu hususa şöyle değiniyor:

Ne tek İran’da ğelğele salmış nefesim

Bah ki Türkiye’de Kafkas’ta ne goğa iledim

(Nefesim yalnızca İran’da fırtına koparmadı

Gör ki Türkiye ve Kafkasya’da ne gürültü kopardım)



Şehriyar’ı diğer çağdaş şairlerden ayıran en önemli özellikleri şöyle sıralayabiliriz:

Fars Edebîyatı’nın köklü geçmişi ve görkemi, Fars şiirini lafzî ve manevî açıdan doruğa çıkaran büyük ve asil şairlerin varlığı göz önünde bulundurulduğunda Şehriyar, en fasih ve en beliğ sanatsal yapıtlar ortaya koyarak böylesine ünlü sanat pehlivanlarının yanında layık bir mevkie oturabilmiştir. Halbuki Şehriyar’ın henüz ortaya çıkmadan sönüp giden veya ölümleriyle edebî yaşamları da son bulan bir çok çağdaşı vardı.

* Şehriyar’ın bir diğer özelliği onun Fars şiirine getirdiği yeniliklerdir. Şöyle ki; eskilerin üslubunu özellikle gazel kalıbında devam ettirmesine ek olarak, Fransız edebîyatı, Osmanlı Türkiye’si ve Kafkas şair ve yazarlarına aşinalığı, 19. asır romantik edebîyatıyla iç içe olmasını beraberinde getirmişti. Bu husus Şehriyar’ın şiirlerinde açıkça göze çarpmakta ve “Şehriyar Ekolü” olarak adlandırılmaktadır.

* Şehriyar’ın dünyaca tanınmasını sağlayan bir başka özelliği onun Azeri Türkçe’siyle yazdığı şiirleridir. Şehriyar’ın bu dilin parlak şairleri içinde parlayan bir yıldız olduğu rahatlıkla söylenebilir. Zira a, çağdaş Azeri Türkçe’sinin şaheseri olan ““Haydar Baba”ya Selam” isimli manzumeyi kaleme alarak Doğu Edebîyatı’nın bu bölümünde kendisini ebedileştirebilmiştir.

Şehriyar’ın yazdığı şiirlerin iyi yönlerini, insanı büyüleyen güçlü ifadelerini zikretmemiz onun zayıf ve kusursuz şiirlere sahip olmadığı anlamına gelmemektedir. Divanında bütün şairlerde olduğu gibi edebî açıdan pek bir değere haiz olmayan şiirlere rastlanır, ancak Şehriyar’ın yazdığı şiirler arasında yer alan güzel ve herkesçe beğenilen örneklerin fazla olması onun bu konudaki kusurunu örtmüştür. Onun için büyük edebî şahsiyetlerin kaleme aldığı eserlerin zayıf noktalarını tetkik ederek ortaya koymamız, bu büyük şahsiyetlerin sahip olduğu yüksek makamı gölgelemek amacını taşımamaktadır. Gayemiz bu yorumlar ışığında, onların azimli, fakat bu yolda daha yeni yeni ilerleyen takipçilerin bu eksiklik ve yanlışlıkları tekrarlamamaları için yardımda bulunmaktır.

Şehriyar edebî zevki ve doğuştan sahip olduğu şairlik yeteneğinin yanı sır, İranlı şair ve sanatçılardan çok azının sahip olduğu nevi şahsına münhasır ahlakî hususiyetlere sahipti. Bu hususiyetlerin tamamını gençliğinde onun vefalı dostlarından olan samimi ve yakın bir arkadaşı külliyatına yazdığı önsözde açıklamıştır. Bu yakın arkadaşı sayesinde haddinden fazla inzivaya çekilmiş olan Şehriyar’ın diğer yönleri, ruhî incelikleri açıklığa kavuşturulmuştur.

İran’da tahakkuk bulan İslam İnkılabı’ndan sonra bendeniz şahsi istek ve ilgim yanı sıra meslekî konumumun da müsait olmasından dolayı Şehriyar ile defalarca görüşebilme imkanını yakaladım. Daha o zamanlar, İran’ın çağdaş tarihinin edebî ve siyasi değişim ve dönüşümlerini çok yakından yaşamış; iyi şöhret sahibi ve son yarım asrın tanınmış şahsiyetlerinin çoğuyla yakın ilişki kurmuş, bir çok hadisenin canlı bir belgesi durumunda olan bir kimsenin, yaşlılığın getirdiği problemlerden ötürü bu değerli hatıraları araştırıcıların hizmetine sunmadan bu dünyadan göçüp gidebileceğini hissetmiştim. Bu yüzden hayatının son günlerinde yani ölümüyle sonuçlanan son hastalığından önce Şehriyar’ın hatıralarını kendi ağzıyla 120 dakika süren bir kasette sesli ve görüntülü olarak kaydetmeyi başardım. Bu hatıralar Şehriyar’ın doğumundan görüşmenin yapıldığı zamana kadarki bir dönemi kapsamaktadır. Böylece Allah Teala’nın lütfuyla gerçekleşen bir girişim sayesinde gelecek nesillere Şehriyar’ın hatıralarını kendi ağzından aktarabilme imkanı sağlanmış oldu.. Bu görüşmenin video kaseti İran Radyo televizyon kurumu arşivinde saklanmaktadır. Mıknatıslı kasetlerin ömrü az olduğundan bu görüşmeden, görüntü kalitesini düşürmeden uzun yıllar yararlanmak maksadıyla orijinal bandın filminin hazırlanması yönünde bir takım girişimlerde bulunuldu. Böylece diyebilirim ki Şehriyar, hatırasını kendi diliyle görüntülü bir şekilde gelecek nesillerin istifadesine sunan tek çağdaş şahsiyettir.

Şehriyar’ın değinmek istediğim bir diğer özelliği de onun İran İslam İnkılabı’na olan kalbî ve itikadî bağlılığı, İslam İnkılabı rehberine karşı beslediği riyasız ve samimi aşkıdır. Esasen Şehriyar çok dindar bir insandı. Derin dinî inançları vardı. Bu husus onun gençlik döneminde veya hayatının diğer evrelerinde beraber olduğu dostlarının naklettikleriyle de teyit edilmiştir. Kaldı ki onun kaleme aldığı ve her biri kendi türünde birer şaheser olan kimi dinsel şiirleri, temiz ve tanrı korkusuyla dolu olmayan bir gönülden sızamazdı.

Şehriyar Kur’an ayetlerinin çoğunu ezbere bilirdi. Son günlerinde O’nu görmeye gittiğimde, ondan bir şiir okuması istendiği zaman: “ben şiir okuyacak bir konumda değilim, şiir okumak benden geçti artık” diyor ve Kur’anı Kerim’den bir ayet okuyarak onu yorumlamaya koyuluyordu.. Bu yorumlama esnasında Kur’an ve Hadis’e olan hakimiyeti o kadar sağlamdı ki, dinleyicileri hayretler içinde bırakıyordu. Kuşkusuz bu yorumlar Şehriyar’ın daha çok düşünsel yapısı ve itikadî görüşleriyle uyum arz ediyordu. Yorum esnasında soyut ve seyyal bir ruh gibi tarih ve çağların derinliğine inerek kendine has bir çekicilikle dinleyicileri kendisine hayran bırakan bir takım kalıntıları misal olarak sunuyordu.

Şehriyar dostlarına karşı büyük bir sevgi beslerdi; herhangi bir münasebetle onlardan birini andığında hakikaten etkileniyor ve bazen de göz yaşlarını tutamıyordu. Eşinin ölümünden sonra Şehriyar, ömrünün sonuna kadar yalnız yaşadı ve hiç kimsenin onun hayatına karışmasına izin vermedi. Bu yüzden onu çok seven yakın dostları gereksinimlerinin karşılanmasında Şehriyar’a yardımcı olmak için büyük çabalar sarf etmek zorunda kalıyorlardı. Tabi Şehriyar’ın zevkine uygun bir iş yapmanın kolay olmadığını unutmamak lazım. Bilhassa ömrünün sonlarında her şeyden kuşkulanmaya başlamış, oldukça hassas bir insan olmuştu; dostları ve yakınları tarafından evine hediye olarak getirilen meyve ve yiyeceklere dokunmuyordu. Şüphesiz bu ruh halinin büyük bir kısmı onun irfanî derecelere ve ruhanî makamlara ulaşabilmenin, duyma yetisinin zayıflatılmasıyla mümkün olacağına inanıyordu.

Şairin hayatının ve şiirlerinin tetkik edildiği bu tezde, Şehriyar’ın geçirdiği edebî dönüşümler ve şiirde ulaştığı mükemmeliyetin, başından geçen bireysel olaylar ve toplumsal hayatıyla birlikte dikkatli bir şekilde ele alınarak irdelenmeye çalışılmıştır, zira şairin eserlerini onun bireysel ve toplumsal yaşantısından ayrı olarak inceleyemeyiz. Kaldı ki şairin başından geçen şahsî olaylara, onun şiirine işaret etmeksizin değinmek zevk ve incelikten yoksun olacaktı. Konuyu bu tarzda ele alışımız edebî bir incelemeyle bağdaşmayacaktı. Bütün bunlara rağmen Şehriyar’ın şiiri ayrıca başka bir bölümde ele alınarak bütün yönleriyle değerlendirilecektir.

““Haydar Baba”ya Selam” manzumesi hususunda Azerice bilmeyen Fars vatandaşlarımızın da bu eserin içeriğinden haberdar olabilmeleri için, “Haydar Baba”’nın ele alınacağı bölümde ilk “Haydar Baba”ya Selam manzumesine de kısaca değinilecektir. Bütünüyle edebi bir zevk ve duygu ile yüklü bu eserin tercümesi hiçbir surette mümkün olmadığı için bu manzumeyi Farsça’ya çeviren Mir Salih Hüseyni ve Şehriyar’ın bizzat kendisi tarafından seçilerek divanına konan Farsça tercümeler de yer alan açıklama ve tedbirlerden istifade edilmiş; bu satırların yazarı tarafından da kimi tabirlerin çevirilerine müdahalelerde bulunulmuştur.

Поделитесь записью в соцсетях с помощью кнопок: