Abdulla Qodiriy - O'tgan kunlar - Tarixiy roman

Abdulla Qodiriy - oʻzbek milliy romanchiligining asoschisi,buyuk adib,jasur publitsist, mohir hajv ustasi, mahotatli tilshunos va tarjimon.

U 1894 yil 10 aprelda Toshkent shahrida tugʻildi. Avval musulmon maktabida (1904—1906), keyin rus-tuzem maktabida (1908—1912), Abulqosim shayx madrasasida (1916—1917) taʼlim oldi. Oilaviy sharoit taqozosi bilan bolalikdan mahalliy savdogarlarga kotiblik qildi (1907—1915). 1917 yil Oktyabr davlat toʻntarishidan soʻng Eski shahar oziqa qoʻmitasining sarkotibi (1918), «Oziq ishlari» gazetasi muharriri (1919), Kasaba uyushmasi sarkotibi (1920) lavozimlarida ishladi. 1923 yili «Mushtum» jurnalini taʼsis etdi, bir necha yil jurnal tahririyatida xizmat qildi. Moskvadagi adabiyot kursida (1925—1926) oʻqidi. 1919—1925 yillar oraligʻida matbuot nashrlarida 300 dan ortiq maqolalar eʼlon qildi. Umrining oxirigacha tinimsiz ijod bilan shugʻullandi.

Abdulla Qodiriy 1937 yil 31 dekabr kuni hibsga olindi. 1938 yil 4 oktyabrida Choʻlpon, Fitrat kabi maslakdoshlari bilan birga qatl etildi.

Abdulla Qodiriy. Oʻtgan kunlar 1914—1915 yillarda Abdulla Qodiriyning «Ahvolimiz», «Toʻy», «Millatimga», «Fikr aylagil» kabi sheʼrlari, «Juvonboz», «Uloqda», «Jinlar bazmi» kabi hikoyalari, «Baxtsiz kuyov» dramasi bosilib chiqdi. Oʻzbek adabiyotidagi birinchi roman «Oʻtgan kunlar»ni yaratdi (1919—1920). Asar 1922 yili «Inqilob» jurnalida, 1924—1926 yillarda har bir boʻlimi alohida-alohida kitob holida bosildi. 1918 yil fevralida ikkinchi yirik romani — «Mehrobdan chayon»ni yozib tugatdi. Roman 1929 yili Samarqandda bosilib chiqdi. 1934 yili adib «Obid ketmon» qissasini yozdi.

Abdulla Qodiriy tilshunos va tarjimon sifatida ham katta ishlar qildi. U tatar fizik olimi Abdulla Shinosiyning «Fizika» (1928), N.V. Gogolning «Uylanish» (1935), A.R. Chexovning «Olchazor» (1936) asarlarini oʻzbek tiliga tarjima qildi. Qozonda bosilgan «Toʻla ruscha-oʻzbekcha lugʻat»ni (1934) tuzishda ishtirok etdi.

Qodiriy 20-yillarning oʻrtalarida yozgan «Kalvak Maxzumning xotira daftaridan», «Toshpoʻlat tajang nima deydir?» hajviy asarlarida bid’at va xurofotni qoraladi. Ularda xalqning yashash tarzi va ruhiy olamini oʻzgartirishga intilgan jadid adabiyoti maqsad va gʻoyalari oʻz ifodasini topgan.

Maʼrifatparvarlik, millat ozodligi va istiqlol gʻoyalari Abdulla Qodiriy asarlarining leytmotivini tashkil qiladi.

Abdulla Qodiriy asarlari, ayniqsa, romanlari jahon miqyosida keng tarqaldi. Uning «Oʻtgan kunlar», «Mehrobdan chayon», «Obid ketmon» asarlari rus, ingliz, nemis, italyan, arab, ozarbayjon, tojik, qozoq, uygʻur, tatar tillariga tarjima qilingan. Nemis adabiyotshunoslari N. Tun, I. Baldauf, amerikalik tadqiqotchilar E. Olvort, Xristofor Murfi, Eden Nabi kabi olimlar Abdulla Qodiriy ijodi boʻyicha jiddiy ishlar qilganlar.

OʻzMU professorlari M. Qoʻshjonov,U. Normatov, B. Karimovlar Qodiriy hayoti va ijodi boʻyicha samarali ilmiy izlanishlar olib bormoqdalar.

1991 yili Oʻzbekiston mustaqillikka erishishi bilanoq Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti farmoniga koʻra Abdulla Qodiriyga Navoiy nomidagi Davlat mukofoti berildi. 1994 yili adib «Mustaqillik» ordeni bilan taqdirlandi. Shu yili Abdulla Qodiriy nomidagi Davlat mukofoti taʼsis etildi. Toshkent Madaniyat institutiga, Toshkentdagi madaniyat va istirohat bogʻiga, katta koʻchalardan biriga, Xalq merosi nashriyotiga hamda koʻplab madaniyat muassasalariga Abdulla Qodiriy nomi berilgan.