Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi 1877 1914

Цитата:

Münir Süreyya (1871 - .... )

Münir Süreyya Bey Mabeyn Başkatibi Emin Bey-zâde Ahmed Süreyya Bey'in oğludur. 1871 yılında İstanbul'da doğmuştur. İlkokuldan sonra Mektebi Sultanî'yi bitirmiştir. Fransızca bilmektedir.
13 Eylül 1892'de 22 yaşında Mekteb-i Sultanî'de Fransızca öğretmenliğiyle devlet memuriyetine başlamış, bu görevine ilaveten 26 Eylül 1892'de Hariciye Tahrirat Kalemi'ne stajyer olarak atanmıştır. 18 Nisan 1896'da Bulgaristan Komiserliği Fransızca Kitabeti'ne tayin edilmiştir. 9 Temmuz 1896 da gösterdiği başarılardan dolayı Nişân-ı Alî-i Osmânî ile taltif edilmiş, 17 Ocak 1897'de ise rütbe-i sâlise tevcîh buyurulmuştur. 8 Kasım 1898'de rütbe-i saniye sınıf-ı sanîsi tevcih edilerek ünvanı Fransızca Başkatip Muavinliğine yükseltilmiştir. 15 Ocak 1899'da üstün başarılarından dolayı kendisine Üçüncü rütbeden Nişân-ı Âlî-i Osmanî verilmiştir. 11 Nisan 1899'da rütbe-i saniye sınıf-ı mütemâyizi tevcih buyurulmuştur.
11 Eylül 1899'da Barselona Başşehbenderliği'ne, 24 Nisan 1904'te Şira (Siroz) Başşehbenderliği'ne, 5 Nisan 1905'te de Nis Başşehbenderliği'ne atanmıştır. Nis'in iklimine uyum sağlayamadığı gerekçesiyle Bern Sefareti Başkitabeti'ne naklini istemiş, 10 Haziran 1905'te bu göreve atanmıştır.
29 Kasım 1906'da Viyana Sefareti Başkitabeti'ne tayin edilmiştir. (BOA., Hariciye Sicil Dosyası, 224-260/228)
9 Kasım 1908'de Brüksel Sefareti Başkitabeti'ne, 10 Ekim 1910'da Brezilya ve SaoPaulo Başşehbenderliği'ne, 19 Şubat 1914'te Tiflis Başşehbenderliği'ne, 11 Haziran 1920'de Cenevre Başşehbenderliği'ne atanmıştır.
13 Mayıs 1921'de Hariciye Nezareti Umur-ı İdariye Müdür-i Umumisi olmuş, 1 Kasım 1922'de bu görevinden alınmıştır.
19 Mart 1923'te Makam-ı Hilafet 2. Kitabeti'ne tayin edilmiş, 5 Mart 1924'te bu görevinden de azledilmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilânından sonra 30 Mayıs 1924'te Hariciye Vekaleti Umur-ı Şehbenderî ve Ticarî Müdürü olan Münir Süreyya Bey, 5 Mart 1925'te Madrit Maslahatgüzarlığı'na atanmış, 25 Mayıs 1925'te Madrit Maslahatgüzarlığı İdareye M. Müsteşarı olmuş, 3 Haziran 1925 Madrit Maslahatgüzarlığı İdareye M. Başşehbender olmuştur.
19 Ağustos 1927'de New York Başşehbenderliği'ne atanan Münir Bey, 21 Eylül 1929 Atina-Pire Başşehbenderi olmuş ve en son olarak 1 Ağustos 1931'de Hariciye Vekaleti Protokol Umum Müdürlüğü görevine getirilmiştir.
Münir Süreyya Bey 10 Nisan 1932 tarihinde vefat etmiştir. (Dışişleri Bakanlığı Arşivi)

Цитата:
Eserin yazarı Münir Süreyya Bey (1871–1932), eski bir hariciyecidir; Konsolos ve Başkonsolos olarak çeşitli ülkelerde görev yapmıştır. Bu eseri Tiflis’te Başşehbender bulunduğu sırada kaleme almış ve 1916 yılında İstanbul’da tamamlayıp Hariciye Nezaretine sunmuş. O zamandan beri basılamadan arşivde beklemiş olduğu anlaşılan kitap, 85 yıl sonra gün yüzüne çıkarılıp yayımlanmıştır.
Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı M. Selçuk Polat kitaba bir önsöz, Devlet Arşivleri Genel Müdürü Dr. Yusuf Sarınay da bir sunuş yazısı yazmış. Müsteşar Yardımcısı, “Bu eser, Ermeni melesinin ortaya çıkışı ve gelişmesinde büyük devletlerin rollerini ortaya koymakta ve daha çok siyasî ve diplomatik girişimleri ele almaktadır” diyor.

Bilindiği gibi, Ermeni sorunu ilk defa 1877–1878 Türk-Rus savaşıyla Avrupa’nın gündemine gelmiş ve bu savaşa son veren 1878 Berlin Barış Antlaşması’na Ermenilerle ilgili bir madde konmuştur. Böylece, tarihte ilk defa bir uluslararası antlaşmada Ermenilere yer verilmiş ve doğu Anadolu’da, Ermenilerin yaşadığı vilâyetlerde (daha sonra “Altı Vilâyet” denmiştir) Ermeniler lehine reform yapılması öngörülmüştür. Berlin Antlaşması’nı imzalayan büyük Avrupa devletlerinin, yani Rusya, İngiltere, Fransa, Almanya, Avusturya - Macaristan ve İtalya’nın da bu reformları denetleyecekleri belirtilmiştir (Berlin Antlaşması, Madde 61).

İşte bundan sonradır ve bu madde yüzündendir ki, Osmanlı Ermenileri, Türkiye ile bu Avrupa devletleri arasında diplomatik bir sorun haline gelmiştir. Berlin Antlaşması’yla Tuna vilâyetinde özerk bir Bulgar Prensliği kurulduğu gibi, Anadolu’nun “Altı Vilâyeti”nde de bir büyük Ermeni devleti kurmaya yönelik hesaplar yapılmaya başlanmıştır. Yani Rumeli’den sonra Anadolu’nun da parçalanması hedeflenmiştir. Eskilerin “Vilâyat-ı Sitte” dedikleri altı vilâyet, aslında şu altı “eyalet” idi: Erzurum, Van, Bitlis, Elaziz (Harput), Diyarbakıt ve Sivas. Bunların o zamanki toplam yüzölçümü 253.000 kilometre kare tutuyordu (Yani bugünkü Türkiye topraklarının üçte biri). O sıralarda Rus işgali altında bulunan Kars vilayeti de altı vilâyete eklenince, Anadolu’nun yaklaşık 300 bin kilometre karelik bölümünün Ermeni egemenliğine terk edilmesi söz konusuydu. Avrupa devletleri, Ermeniler için “reform” yoluyla adım adım bunu hazırlama peşindeydi ve Osmanlı Devleti de, pek haklı olarak, ülke bütünlüğünü koruma gayreti içindeydi.

Büyük Avrupa devletleri, Berlin Antlaşması’nın 61. Maddesi’ne dayanarak, Ermeniler için “reform” istemeye başladılar ve 1880’lerin başlarından itibaren Osmanlı Devleti üzerinde diplomatik baskılar arttı. Arkasından 1887 yılında Ermeni Hınçak örgütü, 1890’da da Taşnaksutyun örgütü kurulunnca ve Anadolu’da kanlı isyan hareketleri başlayınca, Avrupa büyük devletlerin İstanbul Hükümeti üzerindeki baskıları büsbütün artmıştır.

Münir Süreyya Bey kitabını “Ermeni Meselesinin Geçirmiş Olduğu Safahat-ı Siyasiyeye Dair Tarihçe (1877–1914)” başlığıyla kaleme almış. Şimdi Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi (1877–1914) adıyla yayımlanan bu kitapta, siyasi gelişmeler üç bölümde ele alınıyor:

( i ) 1880–1883 Dönemi: Bu dönem, Avrupa devletlerinin Osmanlı Hükümeti’ne verdikleri 11 Haziran 1880 tarihli ortak nota ile başlatılıyor ve 1883’te bitiriliyor.

( ii ) 1894–1897 Dönemi: Bu dönem Hınçak Komitesi’nin 1894’te çıkardığı Sasun İsyanı’yla başlıyor ve Ermeni isyan hareketlerinin yatıştığı 1897 yılına kadar devam ediyor. Yazar, “üç dönenim en şiddetlisi bu ikinci dönemdir” diyor.

( iii ) 1912–1914 Dönemi: Bu sonuncu dönem Balkan Savaşı’ndan Birinci Dünya Savaşı arifesine kadarki yılları kapsıyor.

Yazar, bu üç dönemi, 194 sayfa tutan araştırmasında toplayıp, anlatmıştır. Araştırmasına tam 183 adet diplomatik belge eklemiştir. Böylece büyük bir eser ortaya çıkmıştır.

Bu defa Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’nce yayımlanan kitap tabir caizse “kerpiç” kalınlığında bir eserdir. Burada önce, 1–114. sayfalarda, “Münir Sürayya Bey Raporunun Sadeleştirilmiş Metni (1877–1914)” verilmektedir. Buna dizin (index) de eklenmiştir. 115–215. sayfalarda raporun aslının fotokopisi vardır.

Kitabın 219–1079. sayfalarında Münir Süreyya Bey Raporu’nun eklerini oluşturan 183 diplomatik belgenin tıpkıbasımları verilmektedir. Bu belgelerin 101 adedi incelenen Birinci Dönem (1880–1883) ve İkinci Dönem (1894–1897) ile ilgilidir. Bu 101 belgenin hemen hepsi, daha önce Türk Tarih Kurumu Yayınları arasında çıkmış olan sekiz ciltlik eserlerimizde yayınlamış idi.[1] Şimdi bu belgelerin asıllarının fotokopileri de yayımlanmıştır. Üçüncü Dönem (1912–1914) ile ilgili 82 iki belge bizim için de yeni yayımlanan belgelerdir.

1950’li yıllarda biz, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinde, Siyasi Tarih (Diplomasi Tarihi) derslerinde, Ermeni gailesinin Avrupa ve Osmanlı diplomasisine yansımalarını kısaca okuyor ve okutuyorduk. Ancak o zaman elimizin altında bu belgeler yoktu. Bugün çeşitli üniversitelerimizde uluslararası ilişkiler okuyan veya okutan genç kuşak, bizlerden daha şanslıdır, onların önlerinde şimdi böyle kaynak kitaplar bulunmaktadır. Bunlar, özellikle Osmanlı diplomasi tarihi ve Ermeni sorunuyla ilgilenenlerin vazgeçemeyecekleri kaynaklardır. Münir Süreyya Bey’in kitabı da bu kaynak eserlerden biridir. Okuyucular ve araştırıcılar için çok yararlı bir eserdir.

Поделитесь записью в соцсетях с помощью кнопок: