Fuzuli.Hadikatu's Su'eda (Erenler bahcesi)

Цитата:

FUZÛLÎ
(Ölümü: 1556)
HAYATI, EDEBÎ KİŞİLİĞİ ve ESERLERİ

Büyük Türk şâirlerinden biri olan Fuzûlî, kaynaklarda “Mehmed b. Süleymân Bağdâdî” olarak tanıtılır. XVI. Yüzyılda yalnız Âzerî sâhâsında yetişen en büyük şâir değil, bütün Türk Edebiyatı’nın en tanınmış birkaç şâirinden biri sayılan Fuzûlî; edebî etkisinin sürekliliği ve genişliği bakımından olduğu kadar, şiirlerinin san’at değeri bakımından da, belki de en büyük şâiri sayılabilecek benzeri az bulunur san’atçılardandır. Edebî lehçesinin özellikleri, onu Âzerî sâhâsı çerçevesinde incelemeyi zorunlu kılsa bile, Türk şiirinin, özellikle Batı (Anadolu) Türkçesinin gelişimi üzerindeki büyük etkisi ve XVI. Yüzyıldan başlayarak, Osmanlı siyaset ve kültür toplumu içine girmiş bulunması, Anadolu-Türk şiiri tarihinin araştırılmasında, Fuzûlî’ye büyük bir yer ayrılmasını gerektirir.

Hayatı:

Раскрыть

Şâirin adının Mehmed, babasının adının Süleymân olduğu bilinmekle birlikte, hangi yılda ve nerede doğduğu kesin olarak bilinmemektedir; ancak, başta Bağdad olmak üzere Kerbelâ, Necef, Hılle, Kerkük, Menzil ve Hît gibi yerleşim merkezlerinden birinde doğduğu söylenebilir. Fuzûlî’nin, büyük Selçuklu İmparatorluğu zamanından beri Irak’ta yerleşen ve büyük bir Oğuz aşîreti olan Bayat aşîretinden olduğu bilinmektedir. Fuzûlî’nin iyi bir öğrenim gördüğü; devrinin bütün bilimlerini öğrendiği; Türkçe’yi olduğu kadar Arapça’yı ve Farsça’yı da bu dillerde şiir yazacak, divan düzenleyecek ölçüde iyi bildiği eserlerinden de anlaşılmaktadır. Şâirin edebî bilgilerde olduğu kadar, İslâm bilimlerinde de derin bir kültürü bulunduğu görülmektedir. Yaşadığı sürece bugünkü Irak topraklarının dışına çıkmayan, hayatını Hılle-Kerbelâ-Bağdad dolaylarında geçiren Fuzûlî, Farsça divanının önsözünde belirttiği gibi yabancı memleketleri gezmekten hoşlanmamış ve yine Irak’ta, 963/1556 yılında ölmüştür.

Edebi Kişiliği:

Irak topraklarında doğup büyüyen Fuzûlî, Türk, Arap ve Fars kültürlerinin ortaklaşa etkisi altında yetişmiş; Allah’ın yeteneklerle donattığı eşsiz bir şâir ve bilgindir. Fuzûlî, bilgisizliği hoşgörmez; şiirlerinde câhillikten ve câhillerden yakınır. Hayatı boyunca okuyan, çalışan, yazan şâir, ömrünü maddî sıkıntı içinde geçirmiştir. Zamanında, bilgili olmayan kişilerin üst makamlara geldiğini; buna karşılık bilgili, erdemli ve dürüst insanların maddî ve manevî sıkıntı içinde kıvrandığını görmüş; her şeyin temelinin sevgi, aşk olduğunu; kâinât ile yaradılışın gerçeğinin kavranabilmesi için “irfân” ın da gerekli bulunduğunu anlamıştır.

Fuzûlî, doğrudan hiçbir şâirin etkisinde kalmamış, üstün yetenekli bir san’atçıdır. Yaşadığı sürece, doğduğu çevreden dışarı çıkmamış; başka şairlerle ilişkisi olmamıştır. Bununla birlikte, Türk, Arap ve Fars edebiyatlarını yakından izlemiş; bu üç dilde eser vermiştir. XVI. Yüzyıl Âzerî şâiri Habîbî’nin(ölümü: 1512’den sonra), Fuzûlî’yi kısmen etkilediği bilinmektedir. Çağatay şâiri Ali Şîr Nevâ’î’nin (1441-1501), İran şairlerinden Nizâmî-i Gencevî (1150-1214), Hâfız-ı Şîrâzî (1325-1390) ve Câmî’nin (1414-1492) de Fuzûlî üzerinde az da olsa etkileri olduğu söylenebilir.
Fuzûlî öncelikle bir aşk şâiridir. Bu aşk, maddî ve beşerî aşktan başlayarak, ilâhî, tasavvufî aşka kadar uzanmıştır. Tasavvuf da, Fuzûlî’nin şiirinde önemli bir unsurdur. Bir ıztırab şâiri olan Fuzûlî, şiirlerinde ayrılık, sıkıntı ve üzüntüyü arar; kavuşmayı, sevinci, mutluluğu istemez; acı çekmekten hoşlanır. Her kavuşmanın sonunda dayanılmaz bir ayrılık acısı olduğu için kavuşmayı istemez. Şiirlerinde en çok görülen kelimeler; “âh”, “hicrân”, “kan”, “ağlamak”, “perişân”, “zâr”, “cevr”, “cefâ”, “esîr”, “derd”, “gam”, “yara”, “katl” gibi hep üzüntü, tasa ve acıyı anlatan kelimelerdir. Karamsar bir dünya görüşü olan Fuzûlî, mazmûn bulmakta ve kullanmakta son derece yeteneklidir. Fuzûlî’nin şiirinde ilk bakışta anlaşılan bir anlam vardır; okuyucu bunu kolayca anlar beğenir; şiirde, bir de ancak düşünülüp bulunabilecek, derinde olan başka anlamlar vardır; şiir incelendikçe, manzûm parçanın üstünde düşünüldükçe, mânâsı ve derinliği artar; şiirin tasavvufî yönü ortaya çıkar. Derine inildikçe, kelimelerin ve hayâllarin birbiriyle ilişkisi anlaşıldıkça, manzûmenin güzelliği, san’at değeri belirginleşir. Fuzûlî’nin yüzyıllar boyunca Türkçe konuşulan her yörede sevilerek okunmasının önemli sebeblerinden biri de budur. Fuzûlî’nin şiirleri içtenlik doludur. Şâir, aşkını anlatırken heyecânını, lirizmini hissettirir.

Eserleri:

Yalnızca edebî bilgileri ve üç dilin (Türkçe, Arapça, Farsça) edebiyatını bilmekle yetinmeyen Fuzûlî, felsefe, mantık ve diğer bilim alanlarında, özellikle İslam bilimleri sâhâsında kendisini yetiştirmiş; ölünceye kadar durmadan öğrenmeye çalışmıştır. Eserlerinde derin kültürünün izleri kolayca görülür. Manzûm eserlerinin yanısıra mensûr kitapları da bulunan Fuzûlî’ye büyük ününü kazandıran ve ölümsüz kişiliğini ortaya koyan eserleri, “Türkçe Dîvânı” ile “Leylâ ve Mecnûn” adlı yine Türkçe mesnevîsidir. Şâirin, üç dilde yazdığı manzûm ve mensûr eserleri şöyle sıralanabilir:

I. Türkçe Eserleri a) Manzum Olanlar:

1. Türkçe Divân
2. Leyla ve Mecnûn
3. Beng ü Bâde
4. Terceme-i Hadîs-i Erbâ’în
5. Sohbetü’l-Esmâr

b) Mensûr Olanlar:
6. Hadîkatu’s-Su’adâ
7. Mektûblar

II. Farsça Eserleri a) Manzûm Olanlar:

8. Farsça Dîvân
9. Sâkî-nâme
10. Hüsn ü Işk
11. Enîsu’l-Kalb b) Mensûr Olanlar:
12. Rind ü Zârid
13. Risâle-i Mu’ammâ

III. Arapça Eserleri a) Manzûm Olan:

14. Arapça Dîvân b) Mensûr Olan:
15. Matla’u’l-İ’tikâd fî Ma’rifeti’l-Mebde’ ve’l-Ma’âd

Цитата:
Klasik Türk şiirimizin önde gelen isimlerinden Fuzûlî, yaşadığı coğrafyanın kültürel ve siyasi özelliklerinden dolayı hem Osmanlı hem Arap hem de İran Edebiyatı tesirinde kalmıştır. Eserlerindeki dil özellikleri, büyük ölçüde Azeri Türkçesini yansıtır. Türkçenin tarihi gramerinin yazılabilmesi için klasik edebiyat ürünlerinin de dil bilgisi yönünden derinden incelenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada eserlerinde hem Eski Anadolu Türkçesi hem Azeri Türkçesi özellikleri bulunan Fuzûlî’nin Hadîkatü’s-Sü‘edâ adlı eserinden hareketle, klasik edebiyatımızda söz dizimi değerlendirmelerine bir katkıda bulunmak amaçlanmıştır.

Поделитесь записью в соцсетях с помощью кнопок: