Gecen Asirda Devlet Adamlarimiz. Cilt-1-2

Цитата:

MEHMED GALIB BEY
(1863-1935) Son devir devlet adamı, tarihçi ve yazar.

Safer 1280'de (Temmuz-Ağustos 1863) İstanbul'da Mesihpaşa mahallesinde doğ*du. Babası M. Abdülhamid devrinde Da*hiliye, Ticaret ve Ziraat nazırlıkları yapan Mehmed Said Efendi'dir. Aksaray'da Mahmudiye Rüşdiyesİ'ni bitirdikten son*ra iki yıi Mahrec-i Aklâm'da, bir yıl kadar Mekteb-i Mülkiyye'de okudu. Öğrenimini Mekteb-i Sultânî'de tamamladı (1883). Bu arada bazı özel hocalardan Arapça ve Fransızca dersleri aldı.

Раскрыть

Mezun olunca önce Tahrîrât-ı Hâriciyye Kalemi'nde memur olarak çalışmaya baş*layan Mehmed Galib Bey iki yıî sonra aynı kalemde ikinci kâtipliğe yükseldi (1885). Mısır meselesinde Hâriciye Nâzın Meh*med Âsim Paşa ile İngiltere temsilcisi Sir Henrİ Drummond Wolff un müzakerele*rinde kâtip olarak görev yaptı. Temmuz 1885'te ortaya çıkan Filibe Vak'ası üzeri*ne İstanbul'da Tophane Kasrı'nda Batılı devletlerin temsilcileriyle Osmanlı Devleti temsilcilerinin yaptıkları toplantıya Ârifî Ahmed Paşa'nın oğlu Mustafa Şekib Bey'le birlikte yine kâtip olarak katıldı. Kasım 1886'da Viyana Sefâreti'ne Sâdullah Paşa'nın yanına ikinci kâtiplikle gön*derildi. Nisan 1890'da başkâtip sıfatıyla Çetine'ye (Karadağ) tayin edildi. Haziran 1892'de İstanbul'a Hariciye Nezâreti Tâ*biiyet Kalemi'ne döndü. Bu kalemde altı yıl çalıştıktan sonra Hariciye Nezâreti'n-den ayrılıp Dahiliye Nezâreti'ne geçti.

Dahiliye Nezâreti'nde ilk görevi 28 Ha*ziran 1898'de tayin edildiği Kastamonu vali muavinliği oldu. Burada ayrıca idâdî-de fahrî olarak Fransızca hocalığı yaptı, Kız Sanayi Mektebi'nin geliştirilmesi için kurulan komisyonun başında bulundu. Görevi, 1901'de becayiş suretiyle nakledil*diği Ankara vali muavinliği ve Urfa muta-sarnflığıyla sürdü. Ocak 1902'de, Aydın valisi Kıbrıslı Kâmil Paşa'yı yakından takip etmek üzere Saruhan (Manisa) mutasar*rıflığına tayin edildi. II. Abdülhamid dev*rinin Dahiliye nazırlarından Mehmed Said Efendi'nin oğlu olması dolayısıyla İttihat ve Terakki tarafından kendisine ilgi gös*terilmediği gibi, halkın İstanbul'a çektiği bazı telgraflar bahane edilerek muhte*mel nümayişlerin önünü almak için Mani*sa İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nin emriy*le makamını terke zorlanıp İzmir'e gön*derildi (8 Ekim 1908). El. Meşrutiyetin ilâ*nı üzerine 21 Ağustos 1909'da görevin*den uzaklaştırıldı.

Temmuz 1912'de Gazi Ahmed Muhtar Paşa kabinesi kurulduktan sonra yeniden göreve döndü ve önce Beyoğlu mutasar*rıflığına getirildi, ardından o sırada İtti*hatçılarda Hürriyet ve İtilâfçılar'ın birbi*rine girdiği, kendisinin daha önce vali mu*avini olduğu için mevcut karışıklıkları gi*derebileceğine inanıldığı Kastamonu'ya vali vekili olarak gönderildi (Eylül 1912). Balkan Savaşı'nın en kritik günlerinde İt*tihatçılar tarafından düzenlenen Babıâli Baskını ile (23 Ocak 1913) Mahmud Şev*ket Paşa'nm sadârete geçmesi üzerine Kastamonu valiliğinden ayrılmak zorunda kaldı (Haziran 19131. Mayıs 1915'te emek*li oldu.

Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasın*dan iki ay kadar sonra Adana valiliğine getirildi (23 Aralık 1918), ancak buraya gitmeden görev yeri Trabzon'a çevrildi (17 Mart 1919). Memleketin karışıklıklar İçinde bulunduğu bir sırada Trabzon'da valilik görevine başladı. Hanedan ve sal*tanat taraftan olmakla beraber I. Dünya Savaşı tecrübesinin ardından İtilâf dev*letlerine ve özellikle İngiltere'ye karşı si*lâhlı mücadelenin olumlu bir sonuç ver*meyeceği, bu sebeple meselenin barış yo*luyla ve siyasetle halledilebileceği düşün-

cesindeydi. 15 Mayıs 1919'da İzmir'in Yu*nanlılar tarafından İşgali üzerine silâha sarılmanın Trabzon ve çevresi için de ben*zer tehlikelere yol açabileceğini düşün*müş, bunu açıkça ifade etmekten çekin*memiştir. Hatta Mütareke'den sonra Er-meniler'e ve Rumlar'a yapıldığı belirtilen baskılardan sorumlu tutulanlar takibata uğrarken Topal Osman Ağa'nın tevkifi ve İstanbul'a gönderilmesi için ısrar etmiş, böylece İtilâf kuvvetlerinin bu tür işlere karışmasını önlemek istemişti. Fakat onun bu tavrı, Rum ve Ermeni komitacı*ların faaliyetlerini arttırmalarına ve Trab*zon'a girmelerine yol açtı. Mehmed Ga-lib'in bu sırada Kuvâ-yi Milliye'nin gelece*ğinden emin olamadığı ve gücünü kesti-remediği anlaşılmaktadır. Bu düşünceyle Trabzon'daki cemiyetlerin durumu hak*kında gereken yerlere doğru bilgi verme*miş, meselâ Mustafa Kemal'e Trabzon'*da Adem-i Merkeziyyet Cemiyeti'nin bu*lunmadığını bildirmiştir. Bir taraftan Kuvâ-yi Milliye hakkında İstanbul'a bilgi ulaştırıyor, diğer taraftan Laz Tekâmül-i Millî Cem"iyyet-i Hayriyyesi kurucularıyla kazaları dolaşıyordu. 23 Eylül 1919'da 15. Kolordu Kumandanı Kâzım Karabekir'in eline geçen telgrafında Kuvâ-yi Milliye hakkında samimi olduğunu, ancak ken*disinin padişaha bağlı bulunduğunu bil*diriyordu. Kâzım Karabekir'in konuşmak üzere kendisini Erzurum'a davetini ka*bul etmeyince Gümüşhane'ye çağırıldı. Gümüşhane'ye gitmek için ulaştığı To*rul'da 3. Fırka kumandan vekili Mira*lay Dadaş Rüşdü Bey'le görüştü ve Erzu*rum'a gidemeyeceğini bildirdi. Bunun üzerine 3. Fırka'nın önceki kumandanı Kaymakam Hâlid Bey tarafından zorla Er*zurum'a götürüldü, Trabzon valiliği de böylece fiilen sona ermiş oldu (24 Eylül 1919). Erzurum'da Kâzım Karabekir ile yaptığı görüşmede Trabzonluların İngi-lizler'in saldırısından korktuğunu, kendi*sinin esasen kabinenin çekilmesine taraf*tar olduğunu ve bunun için iki defa yaz*dığını, ayrıca Kuvâ-yi Milliye'nin gücüne inandığını bildirdiyse de artık iş işten geç*mişti. Anadolu'da yeni teşekkül etmekte olan siyasî irade Millî Mücadele'yi destek*lemeyen bazı vali ve mutasarrıflarla bir*likte onu da görevden uzaklaştırdı (3 Ekim 1919], Mütareke sırasında Mutedil Hürri*yet ve İtilâf Fırkası'na katıldı ve daha önce istifa eden Bahâeddin Bey'in yeri*ne Hey'et-i Fa'âle'nin reisliğine getirildi (1920). Mâzuliyeti 6 Şubat 1928'e kadar devam etti, 7 Şubat 1928'de emekli ol*du. Hayatının son yıllarını siyasî ve idarî faaliyetten uzak bir şekilde sükûnet için*de geçirdi. Haziran 1934'te soyadı kanu*nundan sonra Gönç soyadını aldı. 7 Tem*muz 1935'te İstanbul'da Göztepe'de öl*dü, cenazesi ertesi gün Sahrayıcedid Kab*ristan ı'na defnedildi.

Eserleri.

1. Sâdullah Paşayahut Me-zardan Nida (İstanbul 1327/1909) Yanın*da üç yıl kâtip olarak çalıştığı Viyana sefi*ri Sâdullah Paşa hakkında tek müstakil çalışma olan eser, "Ondokuzuncu Asır" manzumesinin sahibi Sâdullah Paşa dö*nemi hakkında değerli bilgi ve belgeler ihtiva etmektedir. Kitapta, babası Meh*med Said Efendi ile kendisi hakkında Sİ-ciîî'i Ahvâl Defteri'ne girmemiş malû*mat da bulunmaktadır.

2. Evîâd-ı Vata*na (istanbul I 327). Fransız Cumhurbaş*kanı Paul Doumer'in daha çok gençlere öğüt niteliğinde olan Livre de mes fiîs adlı eserinden özet olarak yapılmış bir tercümedir.

Mehmed Galib, Saruhan mutasarrıflı*ğından uzaklaştırıldıktan sonra Ebüzziyâ Mehmed Tevfik'in çıkardığı Yeni Tasvîr-i Efkâr gazetesinde Osmanlı Devleti'nin dış politikası hakkında bazı yazılar yazmış, ayrıca babasından intikal eden birçok ta*rihî belgeyi yine burada yayımlamıştır. Onun Yeni Tasvîr-i Efkârda tesbit edi*lebilen ilk yazıları. Ebüzziyâ Tevfik'in "94 Senelik Avusturya Politikası" adlı makale-siyle ilgili olarak [475] kaleme aldığı dört mektuptur.[476] Bunun dışında "Tefrika-i Siyâsiyye" başlığı altında 1910 yılında yayımladığı birtakım yazıları daha vardır.

Târîh-i Osmânî Encümeni'ne muavin âza olarak dahil edilen Mehmed Galib'in Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmua-si'nda şu makaleleri yayımlanmıştır: "Ta*rihten Bir Sahife: Âlî ve Fuad Paşa'ların Vasiyetnameleri" [477]"Fuad Paşa'nın Vasiyetnamesi*nin Fransızca'dan Mehmed Galib Tarafın*dan Yapılan Tercümesi" [478]"Talîmât-ı Şehîd Ali Paşa [479]Vak'anüvis Teşrifat" Edib Efendi -Selîm-i Sâlis'in Bazı Evâmir-i Mühimmesi" [480] "İhtisab Ağalığı" [481] İhti-sab Ağalığı Nizâmnâmesi" [482] "Romanya'ya Dair Bir Vesîka-i Târîhiyye.[483]

Mehmed Galib'İn Baiıkhâne Nâzın Ali Rızâ Bey İle ortaklaşa kaleme aldığı, Pe-yâm-ı Sabah gazetesinde düzensiz bir şekilde yayımlanan "On Üçüncü Asr-ı Hic*rîde Osmanlı Ricali" başlıklı yazı dizisi[484] daha son*ra kısmen sadeleştirilerek Geçen Asırda Devlet Adamlarımız adıyla tekrar neş*redilmiştir.[485] Mehmed Galib'İn en önem*li çalışması Mustafa Nuri Paşa'nın Netâ-yicü'l-vuküâl''inin neşridir. Mustafa Nuri Paşa'nın ilk üç cildini hayatta iken yayım*ladığı (1294-129ö), ancak IV. cildini yayım*lama fırsatı bulamadığı bu eserini dört cilt halinde neşretmiştir. Ayrıca Netûyi-cül-vuküâl'ın devamını yazacağını du-yurmuşsa da bunu gerçekleştirememiş*tir. Mehmed Galib, yayımlama imkânı bu*lamadığı Kırım Seferinde Bâb-ı Âlî adlı eserinden iktibaslarda bulunduğu gibi Âli Paşa'nın kendisinde bulunan yazıla*rından Muharrerât-ı Âli Paşa adıyla bir eser meydana getirmek istediğini belirt*mektedir.

Bibliyografya :

BA. Sicill-i Ahuât Deften, XIX, 105-106; Göv-sa, Türk Meşhurları, s. 148; Faiz Demiroğlu, Ab-diilhamid'e Verilen Jurnaller, İstanbul 1955, s. 20, 65-67; Ömer Akbulut, Trabzon -Cumhuri-yet'ten Euuel Tarih ue Valiler, Trabzon 1955, s. 178; Kâzım Karabekir, İstiklâl Harbîmiz, İstan*bul 1960, s. 18-19, 257-259, 268-269, 300-302, 318-319, 335-336; Âsaf Uıgay. İbret: Ab-dülhamid'e Verilen Jurnaller, istanbul 1961, s. 316; Mücellitoğlu Ali Çankaya, Venı Mülkiye Tarihi oe Mülkiyeliler, Ankara 1968-69,111, 161; M. Ziyaeddin Demircioğlu, Kastamonu'da Meş*rutiyet Nasıl İlân Olundu, Kastamonu 1968, s. 106-107; Mahmut Goloğlu, Erzurum Kongresi, Ankara 1968, s. 117; Tarık Zafer Tunaya, Tür*kiye'de Siyasal Partiler, İstanbul 1986, II, 274, 359-363; Ali Birinci, Hürriyet ue İtilaf Fırkası, İstanbul 1990, s. 164-210; a.mlf., "Hariciye İle Mülkiye Arasında Mehmed Galib Bey", İstan*bul Araştırmaları, sy. 2, istanbul 1997, s. 75-91; Sabahattin Özel. Milli Mücadelede Trabzon, Ankara 1991, s. 56, 81. Ali Birinci

Поделитесь записью в соцсетях с помощью кнопок: