Harezm Kipcak Turkcesi - Ders Notlari

Цитата:

HAREZM

Ceyhun Nehri’nin (Amu Derya’nın) Aral Gölü’ne döküldüğü ve günümüzde Türkmenistan ile Özbekistan sınırları içinde kalan, Ceyhun Nehri boyunca uzanan bu tarihsel bölgedir.

HAREZM TÜRKÇESİ DÖNEMİ ESERLERİ

Mukaddimetü’l-Edeb

Edebe (edebiyata) giriş anlamındadır. Arap dil bilgini Zemahşerî tarafından 12. asrın ilk yarısında
Arapçayı öğretmek üzere yazılmış bir sözlüktür. Arapça kelime ve ibarelerin altında, o kelimenin diğer dillerdeki (Harezm Türkçesi, Farsça, Moğolca,Çağatayca, Osmanlıca) karşılıkları yer almaktadır.
Eserin birçok nüshası vardır. Bunlardan bilinen en eskileri Yozgat ve Berlin nüshalarıdır. stinsah tarihi
bilinmeyen ve ran’ın Şuşter kasabasında bir kütüphanede bulunan Şuşter nüshası da özellikle Türkçe kelime hazinesinin zenginliği bakımından önemlidir.
Eserin en eski nüshası olan Yozgat nüshasını bulup bilim dünyasına tanıtan isim Ahmet Ateş’tir. Zeki
Velidi Togan da eseri tanıtan önemli bir makale yazmıştır. Nuri Yüce ise eser üzerindeki en önemli
çalışmayı yapmış ve eserin dil özelliklerini, tam metnini ve indeksini yayımlamıştır.

Kısasu’l-Enbiya

“Peygamber kıssaları” anlamındadır. Hz. Adem’den itibaren tüm peygamberlerin kıssalarını ve hayat
hikayelerini ihtiva eder. Ayrıca, sahabelerin ve dört halifenin menkıbelerini anlatır. 1310’da Rabguzî tarafından Harezm Türkçesiyle yazılan ve mensur yapıdaki eser, Arapçadan Farsçaya yapılmış bir
tercümenin Türkçeye uyarlamasıdır.Eserin pek çok nüshası vardır: Leningrad, İsveç,Paris, Bakü nüshaları bunlardan birkaçıdır; ama Londra nüshası, en çok işlenen ve tanınan nüsha
olması dolayısıyla diğerlerinden daha önemlidir.
Danimarkalı Türkolog Kaare Grönbech 1948’de Londra nüshasının tıpkıbasımını neşretmiştir. Tatar
asıllı Lehistanlı bir Türkolog ise “Rabguzî’nin Sentaksı” adlı bir doktora tezi hazırlamıştır. Eser hakkında en önemli çalışma ise Aysu Ata’ya aittirki cilt tutan bu çalışmada metin, tıpkıbasım ve dizin yer almaktadır.

Muînü’l-Mürîd

Mesnevi tarzında yazılmış dini-tasavvufî bir eserdir.Köprülü ve Eckmann’a göre slâm adlı birisi tarafından 1300’lü yıllarda yazılmıştır. Mürid’in yardımcısı anlamına gelmektedir. Fazla hacimli değildir ve Türkistan Türkleri arasında yayılmıştır.
Eserin tek yazması şu an Bursa’dadır. lmî neşri yapılmamıştır. Eseri ilk tanıtan Togan’dır. Türkiyat
Mecmuası’nda yayımlanan “Harezm’de Yazılmış Türkçe Eserler” adlı makalesinde bilim dünyasına
tanıtmıştır.

Hüsrev ü Şîrîn

Genceli Nizamî adlı bir Türk tarafından Farsça olarak yazılmıştır. Bu eserin Türkçeye tek çevirisi 1341-1342 yıllarında Kutb mahlaslı bir şair tarafından yapılmıştır. Mesnevi şeklindedir. Bugüne kadar gelen tek nüshası vardır. İskenderiye’de 14. asırda istinsah edilmiştir. Zajaczkowski eserin tıpkıbasım, metin ve sözlüğünü; Necmettin Hacıeminoğlu ise metnini ve tafsilatlı gramerini vermiştir.

Muhabbetnâme

Aşk kitabı anlamındadır ve mesnevi tarzında yazılmıştır. Ayrı ayrı aşk şiirlerinden oluşmaktadır.Nâme adı verilen 11 küçük bölümden meydana gelir. Aralarında gazeller de vardır. Konusu aşk olan bu manzum eser, Harezmî mahlaslı bir şair tarafından 1353’te kaleme alınmıştır. Dört nüshası günümüze kadar gelmiştir. Bunlardan biri Uygur,diğerleri de Arap harfleriyle yazılmıştır. Tourkhan Gandjei, Şerbak, Sertkaya gibi bilimciler eser üzerine çalışmalarda bulunmuşlardır.

Nehcü’l-Ferâdîs

“Cennete giden yol” anlamındadır ve Harezm Türkçesinin en önemli eseri durumundadır. Bunun nedeni harekeli olmasıdır. Hacimli ve mensur yapıda, kırk hadis2 türünde bir eserdir. Birinci bölüm Hz. Muhammet’in hayatı ve faziletleriyle ilgilidir.Ikinci bölüm dört halife, Ehl-i beyt ve dört mezhep imamı hakkındadır. Üçüncü bölüm, Allah’a yakınlaştıracak amellerle ilgili olup son bölüm ise Allah’tan uzaklaştıracak amellerden bahseder. Dört bab ve kırk fasıldan oluşur. Türkçe adı “Uşıtmahlarnıŋ Açuk Yolı”dır. Yazarı Mahmud bin Ali’dir ve yazar 1358 yılından önce eserini yazmıştır. ki nüshası vardır: Yeni Cami ve Yalta. Yalta, eksik bir nüshadır ve Togan’ın ilk tanıtımından sonra Eckmann 1956’da tıpkıbasımını neşreder. Hamza Zülfikar, Semih Tezcan’la birlikte eseri tıpkıbasımı ve transkripsiyonu ile yayımlarlar.Aysu Ata ise eserin dizinini hazırlamıştır.

Mirâcnâme

Hz. Muhammet’in miracını konu edinen mensur bir eserdir. Uygur harfleriyle yazılan tek nüshası 1436’da istinsah edilmiştir. lmî neşri yapılmamıştır.Eser üzerinde Sertkaya bir çalışma yapmıştır.

Diğer Eserler

• Cevâhirü’l-Esdâf
• Cümcümenâme
• Satır-Altı Kur’an Tercümesi
• Altın Ordu Yarlık ve Bitikleri
• Hilyetü’l-Lisân ve Hulbetü’l-Beyân

Поделитесь записью в соцсетях с помощью кнопок: