Lutpulla Mutallip Eserliri

29.10.09 | Admin

http//photoload.ru/data/fc//e0/fce06c4fca7cc5930efad3aba784b8.jpg

<b>Lutpulla Mutallip Eserliri</b>
Author: Lutpulla Mutallip
Publisher: Shinjiang Xalq Neshriyati
Publication date: ?
Number of pages: 201
Format / Quality: Pdf
Size: 1,1 Mb
Language: Uyghur
Öèòàòà:

http//photoload.ru/data/31/fd/3b/31fd3b7fb312954c8a781d31f83166b7.jpg


Lutpulla mutellip (1922-1945) bir ot y&#252;rek shair, u "yillargha jawap", "xiyalchan tilek" qatarliq &#246;lmes sh&#233;irlarning Muellipi, uyghur xelqining qehriman oghlani l. Mutellip &#246;zining qisqighina 23 yilliq hayatida peqet 9 yil edebiy Ijadiyet bilen shughullan'ghan bolsimu, az bolmighan qimmetlik eserlerni yizip, wetinige, xelqige qaldurup ketti

Yashliq &#220;gen
1943-Yil awghust, &#220;r&#252;mchi

Yashliq tirish-tirmash, harmay &#252;gen,
Ilimning dingizi qaynam hem chongqur.
Nadanliq u, hemmini bildim digen,
K&#246;r&#252;p ... waraqlap bir qur.
Ilim-m&#246;jizilerning sirin achquchi,
Bir k&#252;n yashash &#252;ch&#252;n oqu on yil!
K&#246;zla emes aldingda nur chaqquchi.
Qarangghuni yorutqan bu yoruq dil.
Her bir hadise yoshurun sir saqlaydu,
Toqulmiliri uning ajayip.
Ilim t&#252;gimes, mert ademni yaqlaydu,
Nadanning k&#246;zidin u herqachan ghayip.
Rahip bol ilimning nazaket g&#252;lige,
M&#246;jiziler g&#252;mbizige "sheyx".
K&#252;n, t&#252;n zikri qil shular t&#252;wide,
S&#233;ni dig&#252;zmes derih.
Adem balisi yapraq, kir qonmas &#233;sil,
Hemmidin &#246;tk&#252;r uning mingisi.
Baq, oylan ...... Obdan pikir qil,
Dewrge amraq y&#233;ngining y&#233;ngisi.
&#220;ginish sazigha mahir sazende,
K&#246;rgin, s&#233;rip qol chekkinini,
Targha til bergenmu shu addi bende,
Tamasha qil muqamlar yolin ekkinini.
Qaysi muqam, qaysi pede baghring,
Qaysi sazende dilinggha su bergen?
Qaysi naxsha pesletkeng zaring,
Qaysi naxsha k&#246;ngl&#252;ngge g&#252;l tergen.
Oylisang yashliq --- qisqa s&#233;ning &#246;mr&#252;ng,
Tangda ch&#233;cheklep, goya kechte qoyulidu,
Dimaqqa xush puraq ch&#233;chip g&#252;lliring.
K&#246;z &#233;chip yumghandek tuyulidu,
Erlerni bassa saqal-burutlar.
Qizlarghimu iz salidu budur-qoruqlar.
Polashmaydu derexler yap-yash turupla,
Yillarning &#246;t&#252;shi bilen yeydu qurutlar.
Yashliq --- chaqmaq sen, ch&#233;qip &#246;chisen,
Ewrishim ch&#233;ghing mushu, &#252;gengin, &#252;gen!
Qarangghu dil ch&#246;lige bir k&#252;n ch&#246;kisen,
Adem bolush dulduligha salmisang y&#252;gen!

=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=

Yillargha jawap
1944-Yil yanwar, Aqsu

Waqt aldirangghu, saqlap turmaydu,
Yillar shu waqtning eng chong yorghisi.
Aqqan sular, atqan tanglar qarilanmaydu ---
Yorgha yillar waqtning eng chong oghrisi.

Oghrilap qachidu arqigha baqmay,
Bir-birini qoghliship, yorghiliship.
Yashliq b&#233;ghida bulbullar qanat qaqmay,
Yopurmaqlar qoyulidu, porliship.

Yashliq ademning zilwa bir ch&#233;ghi,
Tolimu qisqa uning &#246;mri biraq ---
Yirtilsa kalindarning bir wariqi,
Yashliq g&#252;lidin t&#246;k&#252;lidu, bir yopuqmaq.

Yillar shamili yelp&#252;nidu, izlar k&#246;m&#252;lidu,
Yopurmaqsiz yaghach bichare bolidu qaqshal ...
Yillar s&#233;xi, quruq kelmeydu, ekilip b&#233;ridu
Qizlargha qoruq, erlerge saqal.

Biraq, yillarni tillash toghra kelmeydu,
Meyli, &#246;tiwersun &#246;zining yoli ...
Ademlermu waqtni qoldin bermeydu,
Ch&#246;llerni bostan qilghan ademler qoli.

Yillarning qoyni keng, pursiti nurghun,
Taghdek ishlar yillar bilen &#246;re turidu.
Qarap baq, ashxamqi bowaq --- kichikkine Tursun ---
T&#252;n&#252;g&#252;n &#246;milep, he ... b&#252;g&#252;n m&#233;ngip y&#252;ridu.

K&#252;reshchan balilar qoghliship yillar,
K&#252;resh newrilirini choqum tapidu.
Axsham bext &#252;ch&#252;n qurban bolghanlar
Qebrisini yadlap g&#252;ller yapidu.

Meyli saqal sogha qilsa qilsun yillar,
Menmu towlinimen yillar qoynida.
Ijadim, sh&#233;irlirimning iz tamghisi bar,
Aldimdin q&#233;chip &#246;tken her yil boynida.

Q&#233;rimasmen k&#252;reshning keskin ch&#233;ghida,
Sh&#233;irim yultuz bolup yanar aldimda.
&#214;l&#252;m peste q&#233;lish, k&#252;reshning dawanliq t&#233;ghida,
Chidam gheyretning yenggini herdem yadimda.

&#201;silarmen miltiq &#233;tip tawlan'ghan qolgha,
Y&#233;pisharmen bayraq bilen algha atlighan yolgha.
K&#252;resh bayawanida harmasmen esla,
Y&#233;ngish bilen k&#233;lip chiqimiz keng ghalip yolgha.

Yillar, meydengni tutup qaqaqlap k&#252;lme,
Aldingda qizirishtin artuq k&#246;rimen &#246;l&#252;mni.
Q&#233;ritimen dep artuqche k&#246;ng&#252;l b&#246;lme,
Axirqi jengge atap qoyarmen oghlumni.

Yillar d&#233;ngizi dolqunluq bolsangmu,
Opqunliringni yaridu bizning karap.
Yillarning &#246;tishi bilen qorqutup baqsangmu,
"Ijat yillarni q&#233;ritidu!" dep b&#233;rimiz jawap.

=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=

Bu M&#233;ning Yash Ghunche G&#252;l&#252;m &#201;chilatti

K&#252;resh, k&#252;resh dep daima towlap tursaq,
Bu m&#233;ning yash ghunche g&#252;l&#252;m &#233;chilatti.
Her qedemde kona turmush bilen q&#233;riship tursaq,
Bu m&#233;ning yash ghunche g&#252;l&#252;m &#233;chilatti.

Jahan'girlar yer y&#252;zidin tamam yoqalsa,
Mezlum eller y&#233;ngi hayattin keng yol alsa,
Zadi t&#252;gimes saadetke qedem qoysa,
Bu m&#233;ning yash ghunche g&#252;l&#252;m &#233;chilatti.

Yoqsul emdi tartmisa musheqqet,
Ah ... Neyleyin qisildimghu d&#233;mise peqet.
Azadliqtin shulargha yaghsa m&#233;hri-shepqet,
Bu m&#233;ning yash ghunche g&#252;l&#252;m &#233;chilatti.

=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=

Hiyalchan tilek

Tengirqimaymen dostlar, tileymen ali tileklerni,
Ch&#252;sh&#252;rmeymen k&#246;reshke dep t&#252;rgen bu bileklerni.
Mert baghwen ghazang qilmaydu waqtsiz baghni,
Terbiyesiz soldurup g&#252;l-ch&#233;cheklerni.

Xiyalim xuddi telpunup turghan bir sebi bala,
&#201;mix &#252;ch&#252;n qedirdan anidiki qosh emcheklerni.
Lezzetlik xiyal arisida b&#233;qip asmanlargha,
Tepekkkur k&#246;zi bilen k&#246;rimen roshen burjeklerni.

Janan naz uyquda y&#233;tip nichuk oyghanmas?!
--- Ashighi k&#252;t&#252;p tursa --- &#233;chip yoruq rujeklerni?
Nimishqa yazmay tilek arlash mungluq lirikilarni,
S&#246;yg&#252; ishqi &#246;rtep k&#246;yd&#252;rse y&#252;reklerni.

Ezeldinla hiyalchan, mungluq bir yigit idim,
Tingshighachqa momam aghzidin samawiy ch&#246;cheklerni.
S&#246;yg&#252; d&#233;ngizi chongqurlighida men qaynam tursam,
Ussuzliqim qandaq qansun ichip kichik k&#246;lcheklerni.

Lutpulla Mutellip


Lutpulla Mutellip (1922-18 September 1945) was a Uyghur poet. He was executed by Kuomintang Sinkiang provincial government for underground activities.

Works

* Lutpulla Mutallip &#258;s&#259;rliri, Beijing: Mill&#259;tl&#259;r N&#259;shriyati, 1981.
* Izbrannye proizvedeniia, Almaty: "Zhazushy", 1975.

References

* Tursun Arshidin, L. Mut&#259;llip h&#259;qqid&#259; hikay&#259;, &#220;r&#252;mchi: Shinjiang kh&#259;lq n&#259;shriyati, 1982.
* Tursun Arshidin, Lutpulla Mut&#259;llip v&#259; uning k&#259;ch&#252;rmishliri, &#220;r&#252;mchi: Shinjiang kh&#259;lq n&#259;shriyati, 1998.
* Talip Abdullah, Qaynam &#246;rkishi: biogirapik roman, &#220;r&#252;mchi: Shinjang yashlar n&#259;shriyati, 1982.

Öèòàòà:

Men bilidighan L. Mutellip

Ehmet Imin Elnezer


2004-yili qurban h&#233;ytta yazghuchi muhemmet shahniyaz ependi dadamni yoqlap &#246;yimizge k&#233;lip dadam bilen paranglashti we Lutpulla Mutellip toghrisida k&#246;rgen-anglighanlirini s&#246;zlep b&#233;rishni soridi. Dadam gerche 86 yashqa kirip qalghan bolsimu, xatirisi nahayiti yaxshi idi. Dadam 60 yil ilgiri bolup &#246;tken bu ishlarni bizge tepsiliy s&#246;zlep berdi:

1939-yil 8-ayning axirliri Pichan nahiyisidin men, Abla Polat, Imin Qasim, Muhemmet Qasim, Enes Sadiq alteylen imtihandin &#246;t&#252;p, &#246;lkilik darilmuelliminde oqush &#252;ch&#252;n &#220;r&#252;mchige chiqtuq. Shu yili &#246;lkilik darilmuellimin'ge t&#246;rt sinip y&#233;ngi oqughuchi qobul qilin'ghan bolup, ular 21-, 22-, 23-, 24- siniplargha teqsim qilin'ghanidi. Biz Pichandin kelgenler Lutpulla Mutellip, Elqem Extem, Turghun Almas … qatarliqlar bilen 24- sinipta oquduq. U waqitta Ibrahim Mutii (p&#233;dagogika oqutquchisi), Mewlanjan Turdiyof (dunya tarixi oqutquchisi), ABdulla Zununof (til oqutquchisi), Axunjanof we Abla Dawutof qatarliq oqutquchilar bar idi. Men Lutpulla Mutellip bilen shu chaghda tonushqan. Sinipta uni «Mutellip» dep chaqirattuq. Uning sh&#233;irliri sinip tam g&#233;ziti, «Shinjang G&#233;ziti» qatarliqlarda daim &#233;lan qilinip turatti. Teneppusta Mutellip munberge chiqip shepkisini qoligha &#233;lip l&#233;ninni dorap s&#246;zlep hemmeylenni k&#252;ld&#252;retti. U ruschigha pishshiq bolup, rusche, tatarche, qazaqche matiriyallardin toluq paydilinalayti. K&#233;yin xenzuchinimu &#246;gendi.

Shu chaghda her pesilde bir q&#233;tim sinip tam g&#233;ziti chiqirattuq. Biz ishligen tam g&#233;ziti mektep boyiche bahalashtin &#246;tetti. M&#233;ning x&#233;tim hemmeylenningkidin chirayliq bolghachqa, tam g&#233;zitining x&#233;tini men yazattim, Mutellip bilen Seidin Talip g&#252;zel-sen'et layihilig&#252;chisi idi. Mutellip resim sizishqa usta bolup, Markis, &#201;n'gilis, L&#233;nin, Sitalinlarning resimlirini shundaq oxshitip sizatti.

1939- yilning axiri biz «Nurluq Yolgha Qedem» d&#233;gen t&#233;mida tam g&#233;ziti chiqirishqa teyyarliq qilduq. Teyyarlighan mat&#233;riyallarning hemmisini doskigha orunlashturup bolghandin k&#233;yin, doska toshmidi, mekteptin teksh&#252;ridighan waqit az qalghachqa, Mutellipni chaqirip mushu yerge sh&#233;ir y&#233;zip b&#233;rishke teklip qildim. U qoligha qelem &#233;lip munu sh&#233;irni yazdi:

Ya &#246;l&#252;m, ya k&#246;r&#252;m dep milyonlighan el,
K&#252;resh meydanigha ch&#252;shti baghlap mehkem bel.
Bu yolda aqidu qanlar bolup sel,
Eng axirqi meqsitimiz choqum bolidu hel.

Men bu sh&#233;irni derhal qeghezge k&#246;ch&#252;r&#252;p chaplidim. Tam g&#233;zitimiz mektep boyiche 1-bolup bahalandi. Mutellip bu sh&#233;irida p&#252;t&#252;n memliket xelqining Yapon basqunchilirigha qarshi urushini medhiyiligenidi.

Men 1940-yil 8-ayda &#246;lkilik saqchi emeldarliri mektipige imtihan berdim. Imtihanda «Yapon basqunchilirigha qarshi urushqa qandaq qaraysiz ? Bu urushning axirqi netijisi sizningche qandaq bolidu ?» D&#233;gen soal bar idi. Men Mutellipning tam g&#233;zitige y&#233;zip bergen sh&#233;irini &#233;simge aldim we shu nuqtini merkez qilip jawap yazdim. Shuning bilen 1348adem ichide 3- bolup imtihandin &#246;tt&#252;m. Shunga bu bir kublit sh&#233;ir h&#233;limu &#233;simde &#233;niq turuptu.

1941yil 5-ayda &#246;lkilik jamaet xewpsizliki bashqarmisining siyasiy b&#246;l&#252;mide praktika qildim. Bu b&#246;l&#252;mde p&#252;t&#252;n &#246;lkidiki wilayet, nahiye we &#220;r&#252;mchidiki mekteplerning arxipliri bolup, ularda shu urunlardiki siyasiy jehette gumanliq kishilerning ehwali we ish-heriketliri xatirilen'genidi. Men &#246;lkilik darilmuelliminning arxipini k&#246;rsem, her bir sinipningmu ayrim arxipi bar iken. Men sinipimizdiki (24-sinip) «gumanliq oqughuchi» larning arxipigha k&#246;z y&#252;g&#252;rtt&#252;m. M&#233;ningmu bir parche «jinayet arxipim» bar iken. Uningda «24-sinip oqughuchisi Imin Aqup 1940-yili april bayrimida "april bayrimini eski xey bilen qarshi alimiz" d&#233;gen» dep y&#233;ziliptu. Yene bir parche qeghezde «Imin Aqupning ata- anisi dihqan, h&#246;k&#252;met orunlirida ishlep baqmighan», dep y&#233;zilghan we Pichan nahiyilik saqchi idarisi we Lemjin saqchixanisining tamghiliri b&#233;silghanidi.

Men bularni k&#246;r&#252;p hemmini ch&#252;shendim. Her yili 4-ayning 12-k&#252;ni Sh&#233;ng Shiseyning duben bolghan k&#252;nini xatirilep paalyet uyushturulatti, yeni bu k&#252;n shu chaghlarda &#246;tk&#252;z&#252;lidighan chong bayram k&#252;ni idi. 1940- yil 4- ayda &#220;r&#252;mchide yamghurgha qarimay bayramgha teyyarliq qilduq. M&#233;ning ayaghlirim yirtilip ketkenidi. Shu chaghda men «april bayrimini eski xey bilen qarshi alimiz» d&#233;genidim.

Mutellipning «gumanliq shexs» namidiki arxipliri hemmidin k&#246;p iken. Men bu arxiplarni k&#246;r&#252;p h&#246;k&#252;met ishpiyonluq torining heqiqeten keng ikenlikini h&#233;s qildim.

Xizmet teqsimati bilen 1941-yil 6-ayda aqsugha bardim. 1943-yili aqsu wilayetlik saqchi idarisining siyasiy b&#246;l&#252;mide ishlewatqan k&#252;nlerning biride, ishxanigha kirsem &#252;stel &#252;stide «Lutpulla Mutellipning iz qoghlap teksh&#252;r&#252;sh ayrim d&#233;losi» d&#233;gen xenzuche xet y&#233;zilip, &#252;stige &#246;lkilik saqchi bashqarmisining tamghisi b&#233;silghan, aq xese bilen mehkem orilip, yip bilen tikilgen bir arxip xaltisi turuptu.

Mutellip aqsugha k&#233;lishtin burunla uning arxipi k&#233;lip bolghan bolup, wilayetlik saqchi idarisining jasusluq b&#246;l&#252;midin Mutellipni k&#252;zitidighan ademler alliburun teshkillen'geniken. Shu chaghda aqsu g&#233;zitxanisida Lutpulla Mutellipni teksh&#252;ridighan «ependi», uyghur uyushmisida «yaxshi», «kangjyen», jem'iyette «gangbi» digendek mexsus ademler bar idi. Mutellip qatarliqlarni ashkarlap qoyghan h&#233;kim nurning mexpiy ismi «gangbi», yasin &#233;zizning mexpiy ismi «kangjyen» idi.

Saqchi idarisi m&#233;ning Mutellip bilen &#246;lkilik darilmuelliminde bille oqughanliqimni bilgendin k&#233;yin, Mutellipning «d&#233;losi» gha m&#233;ning arilashmasliqimni uqturdi. L&#233;kin men Mutellipke munasiwetlik ishlardin yenila xewerdar bolup turattim.

Mutellipning «gumanliq» ish-heriketliri ishpiyonlar teripidin igilen'gendin k&#233;yin, wilayetlik saqchi idarisi bu ehwallarni t&#233;l&#233;gramma arqiliq &#246;lkilik saqchi idarisigha doklat qilatti. K&#233;yin &#246;lkidin «siler Mutellipning k&#252;nd&#252;zdiki ish-heriketlirinila igilepsiler, l&#233;kin k&#233;chide uning nime ish qilidighanliqini h&#233;chkim bilmeydu. Shunga uning k&#233;chidiki ish-heriketlirinimu qattiq nazaret qilip melum qilinglar» dep buyruq keldi.

Shuning bilen yuqirining buyruqini ijra qilish &#252;ch&#252;n wilayetlik saqchi idarisi teripidin aqsu qizlar p&#233;dagogika mektipide oquydighan sofiye isimlik bir qiz tallan'ghanidi. Ishpiyon h&#233;kim nur Mutellip bilen y&#233;qin aghine boluwalghachqa, Mutellipke sofiye bilen toy qilish toghrisida qayta-qayta &#233;ytqandin k&#233;yin, Mutellip «toy qilishqa pulum yoq» deptu. Wilayetlik saqchi idarisi bu xewerni bilgendin k&#233;yin h&#233;kim nurgha pul b&#233;riptu. H&#233;kim nur bu pulni &#233;lip «Mutellip adash, bu pul s&#233;ning toy ishinggha yardimim bolsun» dep Mutellipke b&#233;riptu. Shuning bilen Mutellip sofiye bilen toy qildi. Sofiyemu Mutellipning ish-heriketliri toghrisida wilayetlik saqchi idarisini uchur bilen teminlep turdi.

Mutellipke «diqqet qilish» toghrisda gep qilip qoyushni oylighan bolsammu, l&#233;kin uning etrapidiki ishpiyonlarning k&#246;pl&#252;kidin mumkin bolmidi. Bille ishleydighan xizmetdashlirimiz bir k&#252;ndila tuyuqsiz yoqap ketse, ularning iz-d&#233;rikini sorashqimu ruxset qilinmaytti. Ch&#252;nki bizning &#252;stimizdimu paylaqchilar bar bolup, dekke-d&#252;kkide xizmet qilattuq.

1944-yilining bir k&#252;ni wilayetlik saqchi idarisining bashliqi mu dungchu m&#233;ni ishxanisigha chaqirtti. Wilayetlik saqchi idarisining terjimani zo ming (zunun), saqchilardin muhemmet ershidin (turpanliq), qasim (qeshqerlik) qatarliqlarmu Mutellip bilen ishxanigha kirip keldi.

Mu dungchu Mutellipke: "Men sanga bir h&#233;kaye &#233;ytip b&#233;rimen. Sen bu h&#233;kayini sehne esirige aylandurup k&#233;lisen, bolamdu ?" didi.

Mutellip maqul bolghandin k&#233;yin mu dungchu h&#233;kayisini bashlidi. Zo ming bir tereptin terjime qildi. Bu h&#233;kayide ichkiri &#246;lkidiki bir xenzu d&#233;hqanning pile b&#233;qip, destigah qurup, k&#233;yin chong bir fabrika qurup chiqqanliqi s&#246;zlendi. H&#233;kaye uzun bolup y&#233;rim k&#233;chide axirlashti. Mu dungchu Mutellipke "sen buni bir hepte ichide sehne esirige aylandurup manga tapshurisen", didi.

Etisi mu dungchu m&#233;ni yene chaqirtti. Eslide Mutellip t&#252;n&#252;g&#252;nki h&#233;kayini sehne esirige aylandurup ekelgeniken. U bu sehne esirige «nurluq yolgha qedem» dep mawzu qoyuptu. Mutellipning yazghanlirini zo ming terjime qilip berdi. Buni anglighan mu dungchu chawak ch&#233;lip ketti we bizge qarap : "Siler uyghurlar islam dinigha &#233;tqad qilisiler, ereblerdin chiqqan muhemmetni peyghember deysiler. L&#233;kin &#246;z ichinglardiki peyghemberni bilmeysiler, m&#233;ningche mana bu Mutellipni peyghember d&#233;se bolidu", didi.

Mu dungchu Mutellipke «buni k&#246;r&#252;p baq» dep bir parche xetni berdi. Bu yuquridin kelgen «Mutellip sekkiz yilliq qamaqqa &#233;linsun» digen buyruq idi.

Mutellip buni k&#246;r&#252;p hichqandaq ipade bild&#252;rmidi.

Mudongcho Mutellipke: "Sen nahayiti iqtidarliq ikensen, hemmimiz sanga qayil. Buningdin k&#233;yin wilayetlik saqchi idarisi teshkilligen sanaiy nefisede teshkillesh, bashqurush ishlirini &#246;teysen, buninggha qoshulsang buyruqni basturup qoyimiz. Qoshulmisang buyruq boyiche ish k&#246;rimiz" didi, buninggha Mutellip qoshuldi. Ishpiyonlar Mutellipning y&#233;qin dosti boliw&#233;lip, uning her k&#252;nl&#252;k ish-herketlirini toxtimay melum qilip turatti. Mutellip sanaiy nefisede «gh&#233;rip senem» , «tahir-z&#246;hre», arshin mal alan« qatarliq dirama-op&#233;ralarni yazdi we sehnilesht&#252;rdi. Shu chaghda wilayetlik saqchi idarisining chong zalida oyun qoyulatti, men daim oyun k&#246;rgili barattim. Shu chaghlarda manga «gh&#233;rip senem» , «Tahir-Z&#246;hre» op&#233;ralarining naxshiliri yad bolup ketkendi.

K&#252;nler &#246;t&#252;p 1945-yilning bir k&#252;nide xoten wilayetlik saqchi idarisining bashliqi wush&#246;bing &#220;r&#252;mchige b&#233;rish yolida aqsu wilayetlik saqchi idarisning m&#233;hmanxanisigha ch&#252;shti. M&#233;hmanxana mes'uli mudongchogha wush&#246;bingning kelgenlikini, uning bilen k&#246;r&#252;sh&#252;p qoyushni &#233;yitti. Mudongcho "eger uning men bilen k&#246;r&#252;shkisi bolsa aldimgha kirsun. Men uning aldigha k&#246;r&#252;shkili barmaymen", deptu. M&#233;hmanxana mes'uli mudongchoning g&#233;pini wush&#246;bingge ashurup yetk&#252;z&#252;ptu. Bu gepni anglighan wush&#246;bing "xep s&#233;ni mudongcho", dep, &#220;r&#252;mchige b&#233;rip xotendin &#233;lip kelgen isil qasht&#233;shi, altun-k&#252;m&#252;shlerni &#220;r&#252;mchidiki emeldarlargha sowgha qilip, &#246;lkilik saqchi bashqarmisining bashliqi liyingchini qolgha kelt&#252;r&#252;p uninggha :

Silige yardemde bolushqa t&#233;ximu qolayliq bolushi &#252;ch&#252;n aqsugha y&#246;tkikilip kelgen bolsam digen telepni qoyuptu.

Liyingchi: bolidu, siz aqsugha m&#233;nging, biz aqsugha t&#233;l&#233;gramma arqiliq xewer qilimiz. Siz b&#233;ripla xizmetke ch&#252;sh&#252;ng deptu.

Wush&#246;bing: janaplirini aware qilmay t&#233;l&#233;grammini &#246;zemla &#233;lip barsam deptu.

Liyingchi wush&#246;bingge uning aqsu wilayetlik saqchi idarisining bashliqliqgha teyinlen'genlik toghrisidiki t&#233;l&#233;girammini b&#233;riptu.

Bir k&#252;ni kechte aqsu wilayetlik saqchi idarisining xizmetchiliri we bashqa kishiler zalda Mutellip qatarliqlarning oyunini k&#246;r&#252;p olturattuq. Tuyuqsiz taraq-turuq qilghan awaz bilen teng zal ichige qoralliq saqchilar kirip keldi, aridin biri sehnige chiqip:

Bu qandaq yer ? Wilayetlik saqchi idarisida sanaiy nefise teshkillesh, oyun qoyush medeniyet-maarip uyushmisining ishi emesmu ? Oyun tarqalsun, sanaiy nefise tarqitiw&#233;tilsun. Bu &#246;lkilik saqchi bashqarmisining buyruqi dep, wush&#246;bingning aqsu wilayetlik saqchi idarisining bashliqliqgha teyinlen'genlik buyruqini &#252;nl&#252;k oqup mudongchoning qoligha tutquzdi.

Shuning bilen sanaiy nefise tarqilip k&#233;tip Mutellip aqsu g&#233;zitxanisigha ketti. Wush&#246;bing &#220;r&#252;mchidiki chaghdila wilayetlik saqchi idarisida ishleydighan bir qisim saqchi kadirlarni &#246;zi teyinlep kelgechke, m&#233;ni aqchi nahiyesige k&#233;yin toqsu nahiyesige y&#246;tkidi.

1945-yili ghulja armiyesi aqsu shehirini ikkinji q&#233;tim qorshaydu. Mutellip, muniridin xoja bashliq kishiler teshkilat qurup ghulja armiyesige ichi-sirtidin maslashmaqchi bolghanda, inqilapchilarning tizimlikini h&#233;kim nur wilayetlik saqchi idarisige yetk&#252;z&#252;p b&#233;ridu. 1945-yil 18-sintebir Lutpulla Mutellip, muniridin xoja, abla rozi, mewlanjan turdiyof, bilal ezizi qatarliqlarning &#246;lt&#252;r&#252;lgenlik xewirini toqsu nahiyeside turup anglidim.

1946-yili men aqsu wilayetlik saqchi idarisige qaytip k&#233;lip, Mutellipke munasiwetlik ishlarni bashqilardin s&#252;r&#252;sht&#252;r&#252;p t&#233;ximu tepsili uqtum. H&#233;kim nur, yasin &#233;ziz qatarliq ishpiyonlar bu chaghda saqchi idarisining resmi saqchisi bolup ketkendi.

1946-yili gomindangning chong ishpiyonliridin abla damolla bilen jut&#252;enjang digenler aqsugha keldi. Ular chong yighin &#233;chip :

Buningdin k&#233;yin weziyetning muqim bolidighanliqi, qanun we siyasetlerning yaxshi ijra qilinip xelq xatirjem turmushqa &#233;risht&#252;rilidighanliqi toghrisida wede b&#233;rip, k&#233;yinki xizmetlerning yaxshi ishlinishi &#252;ch&#252;n qandaq pikir bolsa otturigha qoysanglar bolidu didi.

Yighin ayaqlashqandin k&#233;yin aqsu wilayitining herqaysi jayliridin kelgen oqutquchilar, jemiyetning herqaysi qatlamliridiki kishiler wilayetlik saqchi idarisi m&#233;hmanxanisi zaligha yighilip, pikir-tekliplerni otturigha qoyup muzakire qilishtuq. Menmu katip bolup yighinda otturigha ch&#252;shken pikirlerni xatirilidim. Etisi abla damolla bilen jut&#252;enjang pikir teklip anglash yighini achti. Men aldi bilen ornumdin turup aldinqi k&#252;ni otturgha qoyghan pikirlerni oqudum :

1. Wilayetlik saqchi idarisining bashliqi wu sh&#246;bing Lutpulla Mutellip qatarliq kishilerge &#246;l&#252;m jazasi berdi. Bu jinayetchi shundaqlar ishpiyon h&#233;kim nur, yasin &#233;zizlar xelq aldida jinayitini iqrar qilip qattiq jazalinishi k&#233;rek.

2. Ghulja armiyisi aqsu shehirige hujum qilghanda gomindang armiyisi sheher sirtidiki nurghun d&#233;hqanlarning &#246;ylirini t&#252;zliwetti we nurghun bigunah kishilerning &#246;l&#252;shige sewepchi boldi. H&#246;k&#252;met buning &#252;ch&#252;n jawabkar bolushi k&#233;rek.

3. Ghulja armiyisi aqsu shehirige hujum bashlighanda &#252;chturpan nahiyilik saqchi idarisining bashliqi wu y&#252;sh&#252;n nurghun yashlarni tutqun qilip &#246;lturuwetti. Shunga wu y&#252;sh&#252;n buninggha jawapkar bolushi k&#233;rek.

4. …
5. …

M&#233;ning keynimdin wilayetlik saqchi idarsi saqchiliridin yasin exmet qatarliq saqchilar we bashqilar bes-beste pikir qildi. Yighin axirlashqandin k&#233;yin amma teshkillinip, aqsu shehiride we onsuda &#252;ch k&#252;n namayish qilduq.

&#220;ch k&#252;ndin k&#233;yin abla damolla, ju tuenjang jimjitla k&#233;tip qaldi, weziyet birdinla &#246;zgerdi. Wilayetlik saqchi idarsi pikir teklip anglash yighinigha qatnashqan, pikir qilghan we gumanliq dep qaralghan kishiler t&#252;rl&#252;k bahane sewepler bilen qolgha &#233;lindi. Shu qatarda m&#233;ningmu unwan we xizmetlirim &#233;lip tashlinip xizmettin boshitildim. Men shuningdin k&#233;yinla abla damolla, ju tuenjang digenlerning bu q&#233;timqi ishi bir q&#233;timliq aldamchiliq, qiltaq ikenlikini bildim.

Men 1957-yili aqsudin yurtumgha qaytip keldim. K&#233;yin abdulla talipning «qaynam &#246;rkishi» namliq romani &#233;lan qilin'ghandin k&#233;yin bezi kishiler romandiki «yantaqup» digen ishpiyon «imin aqup» digen kishimish digendek geplerni qilshiptu.

«Shinjang tezkirichiliki» jhornilining 2006-yilliq 1-sanidin &#233;lindi.

<div align="center">
Óâàæàåìûé ïîëüçîâàòåëü, âàì íåîáõîäèìî çàðåãèñòðèðîâàòüñÿ, ÷òîáû ïîñìîòðåòü ñêðûòûé òåêñò!
</div>

Ïîäåëèòåñü çàïèñüþ â ñîöñåòÿõ ñ ïîìîùüþ êíîïîê:

Ïðîñìîòðîâ: 6259
Ðåéòèíã:
  • 3