Mahmudxo'ja Behbudiy. Tanlangan asarlar

Цитата:

Mahmudxoʻja Behbudiy

Mahmudhoʻja Behbudiy (1875—1919) Behbudiy Turkistonda jadidchilik harakatining rahnamosi. Yoshligida togʻasi Muhammad Siddiq huzurida taʼlim olgan. Keyinchalik mirzalik vazifasida ishlab, soʻngra muftiylik lavozimiga oʻtadi.

Behbudiy Turkistonda jadid maktablarining tolmas targʻibotchisi va tashabbuskorlaridan biri. Turkiy va fors-tojik tilidagi «Risolai jugʻrofiyai umroniy», «Risolai asbobi savod», «Kitobat ul-atfol», «Tarixi islom» kabi maktab kitoblari muallifi.

Behbudiy birinchi oʻzbek dramaturgi va teatr arbobi. «Padarkush» p’esasini yozdi va bu asar Samarqand (1914 15 yanvar), Toshkent (1914 27 fevral)da («Turon» truppasi) sahnalashtirildi.

Behbudiy publitsist sifatida 1901 yildan boshlab Turkiston va hatto undan tashqaridagi koʻplab matbuot namunalarida 300 dan ortiq maqolalar eʼlon qilgan.

1919 yilda Buxoro amiri va rus sovet chekasining xodimi yordamida Qarshida qoʻlga olinib, qatl etilgan. Qarshi shahri 1926—1937 yillar davomida Behbudiy nomi bilan atalgan.

Nashr qilingan adabiyotlar

Behbudiy. «Padarkush». «Sharq yulduzi» jurnali, 1989, 7-son.
Behbudiy. «Ehtiyoji millat». «Sovet Oʻzbekistoni» gazetasi, 1989.
Behbudiy. «Bayoni haqiqat». «Fan va turmush». 1992, 5-son.
Behbudiy. «Yoshlarga murojaat», «Ikki emas, toʻrt til lozim». «Tafakkur» jurnali, 1994, 1-son.
Behbudiy. Tanlangan asarlar. T.: Maʼnaviyat, 1997, 1999.(ikkinchi nashri)

Ilmiy adabiyotlar

Oʻzbek sovet entsiklorediyasi. 2-jild. T., 1979.
Qosimov S. Behbudiy va jadidchilik. «Oʻzbekiston adabiyoti va sanʼati», 1990 yil 19, 26 yanvar.
Qosimov B. Karvonboshi. «Yoshlik» jurnali, 1990 yil, 1-son.
Aliev A. Mahmudxoʻja Behbudiy. T., 1994.
Ahmedov S. Oʻlimdan qoʻrqmagan mutafakkir. «Sovet Oʻzbekistoni sanʼati», 1989, 2-son.
Rizaev Sh. «Padarkush» yohud Samarqand tarixidan lavhalar". «Vatan» gazetasi, 1994, 39-son.

Цитата:

«Turkiston tarixi» kerak

Mahmudxo‘ja Behbudiy

Раскрыть

Tarix ko‘p ahamiyatli va foydali bir narsadur. Tarixning foydalaridan ba’zisi ushbudurki, bir millatning na tariqada, qaysi yo‘l ila taraqqiy etganin o‘qib, ibrat olmoq yoki bir millatning na sabablardan tanazzul etib, oxiri munkariz bo‘lub ketganin o‘qub, mundan ham istifoda etmak mumkindur. Shuning uchun bizning o‘z shevamizda Turkistonda o‘tgan bobolarimizning maishiy, siyosiy ahvoliga doyir «Turkiston tarixi» bor bo‘lgonda, oni ko‘z oldimizda qo‘yub, burungi qahramon bobolarimizning na yo‘l ila taraqqiy va madaniyat davriga kirub va nima sababdan oxiri munkariz bo‘lub ketganlarini o‘qub, bilub, xeyli ibrat olar eduk.

O’shandoq hozirgi holimizni bobolarimiz davridagi hollarga bir daraja muqoyasa etmak ila barobar o‘z-o‘zimizdan bir infioli daruniy* his edub, yuzlarimiz qizarar edi. Xolo, biz turkistoniylar marhum bobolarimiz ahvoli ham Turkiston voqeoti tarixiyasidan butun g‘ofil va bexabardurmiz. Chunki, hanuz Turkiston tarixi haqinda yangi tadqiqot ila yozilgon, tartibli va istifodali mukammal bir asar vujudga kelgan yo‘q. To‘g‘risi, munday tarix yozuvchi kishi turk o‘g‘lonlaridan hanuz maydonga chiqg‘on yo‘qki, bu esa turk bolalarining noxalaf bo‘lub, chin o‘g‘ul emasliklariga dalildur. Bu so‘zlardan tarixsizligimiz anglashilmasun. Bizning tariximiz bor.
Burung‘i asrlarda Turkiston va turklar voqeoti va ahvoli haqinda turkiy, forsiy va arabiy tillarda necha kitoblar yozilgandurki, u kitoblardan rus va boshqa yevrupoyilar istifoda etgan va etmakdadurlar. Lekin u muxtalif* tillarda yozilgan. Tarixiy asarlardan biz turkistoniylar istifoda etub, yangi muhokama va tadqiqot ila o‘z shevamizda muntazam bir asar vujudga kelturganimiz yo‘q. Balki bizlar andog‘ tarixiy kitoblardan aksariyat ila xabarsiz bo‘lub, ba’zisidan xabardor bo‘lsak ham, alarning tab’ va nashriga ahamiyat bermaymiz. Chunki, bizning xalqlar andog‘ kitoblardan ko‘ra xurofotlik qissa, hikoya va oshiqona g‘azal kitoblariga ziyoda rag‘batlik bo‘lganidan moddiy foydasini ko‘zlab, shunday afsona va aslsiz kitoblarni tab’ va nashr etmakdamiz. Shuning uchun kundan-kun muhim tarixiy kitoblarimiz ko‘zdan tushub, esdan chiqub yetmakdadurki, muning aybu gunohi Turkistondagi manfaatparast kitobchilar bo‘yniga tushsa kerak. Chunki bu so‘ng yillarda kitobchilar tarafidan turli xurofotlik kitob va risolalar nashr bo‘linub turganligi maydonda va barchaga ma’lumdur. Agarda muhtaram noshir va kitobchilarimiz mundan so‘ng axloq buzguvchi oshiqona g‘azallar va sof e’tiqodlarni zaharlandiruvchi xurofotlik afsona kitoblar o‘rniga mo‘‘tabar tarixiy, axloqiy va adabiy risola va kitoblar nashr etmoqga tashabbus etsalar, shoyad bu xayrli ishlari avvalgi gunohlarining yuzini yopar.

«Sadoyi Turkiston» jaridasiga «Milliy tariximizni kim yozar?» mazmunida bir savol ko‘rulgon edi. Bizning fikrimizcha, munday bir tarix yozmoqlik nihoyatda qiyin bir ish bo‘lub, hozirda muning ifosi bizlarning qo‘limizdan kelmayturronga o‘xshaydur. Shuning uchun bu xizmatni Turkiston tarixi ila oshino bo‘la boshlagan yosh muarriximiz muhtaram Ahmad Zaki Validiy afandining qalamidan umid etmakdamiz.

«Oyna» j., 1914 yil, 38-son, 898—900-betlar.

Поделитесь записью в соцсетях с помощью кнопок: