Maturidi’nin Kelam Sisteminde Iman Allah Ve Peygamberlik Anlayisi

Цитата:
Ebu Mansûr el- Maturidi, İslam akidesi ve kelamı üzerine Ehl-i Sünnet’in aktif düşüncesini temsil eden ünlü bir imamdır. Ayrıca İslam âleminin Doğu bölgelerinin daha çok Orta Asya sahasına hâkim bulunan ve el-Maturidiyye adıyla bilinen büyük bir teolojik bir mektebin kurucusu olarak da, Müslümanlar arasında önemli bir mevki ve şöhrete sahiptir.

Maturidi, İslam dini, özellikle İslam akidesi üzerine bugüne kadar kuvvetini kaybetmeyen derin izler, engin tesirler bırakmayı başaran büyük bir otoritedir. Bu alanda te’lif ettiği eserler, günümüze kadar intikal etmiştir. Bu cümleden olarak, mesela, Kitabu’t – Tevhid ve Te’vilatu’l-Kur’an adlı eserleri Müslümanlar arsında çok meşhurdur. Kısaca Maturidi, İslam tefekkürü, İslam akidesi ve kelamına yeni bir yön veren, yeni bir ufuk açan büyük bir imam olarak bir bilinir.

Buna rağmen Maturidi, kendisinden sonra gelenler tarafından büyük bir ihmale uğramış İslam âleminin orta bölgelerine hâkim bulunan ve el-Eş’ariyye adıyla bilinen teolojik okulun kurucusu ve çağdaş meslektaşı Ebû’l Hasan el-Eş’ari (Ölm. h. 324/ m. 935 veya h. 330/ m. 941) kadar geniş bir araştırma ve inceleme konusu olmamıştır. İşte bundan dolayı yazar “Maturidi’nin Kelam sisteminde İman, Allah ve Peygamberlik anlayışı” konusunu bir araştırma alanı olarak seçerken, her şeyden önce bu gerçekleri göz önünde tutmayı ve konuyu buna göre işlemeyi amaç edinmiştir. İmam-ı A’zam Ebû Hanife (Ölm. h. 150 m. 767) nin gerek Kaderiye ve Cebriyye’ye karşı ileri sürdüğü esasları sistemleştiren bu büyük imamın kelami konularla ilgili görüşlerini, daha çok kendi eserlerine dayanmak suretiyle açıklamaya ve bunları, belirli ölçüde de olsa, gün ışığına çıkarmaya çalışmıştır.

Yazar yapmış olduğu incelemelerimizden sonra şu sonuçlara ulaşmıştır. Maturidi, İslam akidesi ve kelamı üzerinde akli düşünceyi temsil eden büyük bir imamdır. Onun gerek hayatı, gerekse ailesi hakkında kesin bir bilgiye sahip değiliz. Bununla beraber bilinen bir husus onun, İslam dini ve özellikle İslam akidesiyle ilgili görevlerini hakkıyla yerine getirmiş bir insanın huzur ve rahatlığı içinde h. 333 / m. 944 yılında hayata gözlerini kapamış ve Semerkant’ta defedilmiş olmasıdır.

Maturidi, kültürünü çağında yaşamış ve dizileri itibariyle İmam’ı A’zam Ebu Hanife’ye kadar varan büyük bilginlerden almıştır. İslam akidesi üzerinde büyük tesirler icra etmiş ve günümüze kadar intikal eden büyük eserler vermiştir. Bunlar arasında Kitabu’l-Tevhid ile Te’vilatu’l-Kur’an adlı eserleri, Müslümanlar arasında pek meşhurdur. Diğer eserleri maalesef daha sonra gelen araştırıcıların ihmalleri yüzünden kaybolmuştur.

Yazar, Eh-i Sünnet Okulu’nun iki büyük kurucusu Maturidi ile Eşari esasa ilişkin olmayan tali meselelerde bazı ihtilaflar görüldüğünü tespit etmiştir. Bu ihtilafların kırk kadar oluğunu söyleyenler vardır. Yazar, bunların bazılarını araştırmasında zikretmiştir. Yazara göre, bazılarının ileri sürdüğü gibi, Maturidiliğin Eş’arilikten çok Mu’tezile’ye daha yakın bulunduğunu söylemek doğru değildir.

Maturidi eserlerinde sapık fırkaların çeşitli konulardaki fikirlerini de zikretmiş, bunları büyük bir dikkat ve titizlikle incelemiş ve özellikle Kitabu’t- Tevhid adlı ünlü eserinde sırası geldikçe bunlara gereken cevapları vermiştir.

Yazar Mâtürîdî’nin imana ilişkin görüşlerini şu şekilde değerlendirmektedir: Maturidi’ye göre iman, dil ile ikrar, kalp ile tasdiktir. Dili ile ikrar ettiği halde, kalbi ile tasdik etmeyen kimseye mü’min nazarıyla bakılamaz. Zira imanın şartlarından biri de, onun açıklanmasıdır. Dolayısıyla, bir engel veya meşru bir mazeret bulunmadığı halde dil ile ikrarın terk edilmesi, kalbin tasdikte bulunmadığına delildir. Maturidi bu hususu akli ve nakli delillerle de ispatladıktan sonra, zina etmek ve adam öldürmek gibi büyük günah işlemenin insanı imandan çıkarmayacağını, zira Mu’tezile’nin ileri sürdüğü gibi, iman ile küfür arasında üçüncü bir makamın bulunmadığını ve Allah’ın insanları sadece mü’min ve kâfir iki kısma ayırdığını söylemektedir. Ona göre iman ile İslam, her ne kadar dil yönünden ifade ettikleri mana bakımından ayrı gibi görüyorlarsa da, aslında dini konularda taşıdıkları mana ve önem itibarıyla bir olup, aralarında bir fark yoktur. Bundan sonra Maturidi, imanın mahlûk olduğunu, onun meçhul bilinmeyen bir şey olmasının mümkün olmadığını ve gerçek imkânı, akli ve akli delillere dayanan iman olduğunu söylemekte ve bunu delillerle ispat etmektedir.

Yazar, Maturidi’nin Allah’ın sıfatlarına yaklaşımını söyle özetlemektedir: Maturidi Allah’ın varlığını, kâinatın ve tüm varlıkların hadis, başka bir deyimle yokluktan sonra var oldukları gerçeğinden hareket etmek suretiyle ispatlamaya çalışmaktadır. Bunun için o, her şeyden önce varlıklar âlemini meydana getiren cisimlerin hadis olduklarını akli ve nakli delillere dayanmak suretiyle ispatlamakta ve bunların kadim, öncesi bulunmayan bir Yaratıcı tarafından yaratılmış olmaları gerektiğini söylemektedir. Maturidi, başlangıcı ve sonu olmayan, her şeyi yoktan var eden, eşi ve benzeri bulmayan Allah’ın birliğini de yine aynı metotlarla ispatlamakta ve bu konuda ileri sürülen çeşitli görüşleri ve delilleri zikretmektedir. Daha sora da, Allah’ın gerek zati, gerekse fili sıfatlarını, çeşitli fırkaların çeşitli fırkaların bu konulardaki görüşlerine yer vermek suretiyle incelemekte ve Allah’a ne gibi sıfatları verilip verilemeyeceğini zikretmektedir.

Yazar araştırmasında peygamberlik müessesesinin dindeki yerine, özel olarak da Hz. Muhammed’in peygamberliğine Maturidi’nin nasıl yaklaştığını değerlendirmiştir: Maturidi’ye göre, emrettiği şeyleri yapmak, nehyettiği şeylerden kaçınmak için, Allah’ın peygamber göndermesi zorunludur. Yüce Allah’ın bütün fiilleri bir hikmete göre cereyan etmektedir. Allah’ın varlığını ve birliğini kabul eden bir kimsenin O’nun insanlara peygamberler gönderebileceğine de inanması gerekir. Maturidi genel olarak peygamber gönderilmesinin zorunluluğunu bir takım akli ve nakli delillere dayanmak suretiyle ispatlandıktan sonra, özellikle Hz. Muhammed’in risaleti üzerinde durmakta ve onu diğer peygamberlerden ayıran hususiyetleri zikretmektedir. Maturidi Hz. Peygamberin risaletini üç yolla ispatlamaktadır. Bunlardan birincisi, peygamberin kendi şahsiyetiyle ilgili, ikincisi hissi ve üçüncüsü de akli hususlardır. Hz. Peygamberin nübüvvetine dalalet eden en büyük delil, vahye dayanan Kur’an-ı Kerim’dir. Bu Allah’ın ona bahşettiği en büyük mucizedir. O, âlemlere rahmet olarak gönderilmiştir. Onun Allah’ın elçisi bulunduğuna, cinler dâhil, aklı başında tüm yaratıkların iman etmesi zorunludur. Böyle bir iman ise, ondan önce gelip geçmiş bütün peygamberlere ve onlara indirilen bütün mukaddes kitaplara ve kısaca her müslümannın inanmakla mükellef bulunduğu iman esaslarına inanmak ve İslamiyetin bütün şartlarını kabul etmek demektir. Hz. Peygamber’i diğer peygamberlerden ütün kılan ve onlardan ayıran en önemli özellik de işte budur.

Yazara göre, Maturidi’yi büyük ve önemli bir şahsiyet yapan hususlar şunlardır: Maturidi, akılla nakli bağdaştırmayı başaran, İslam akidesi ve kelam’ı üzerinde Ehl’i Sünnet’in akli düşüncesini temsil eden büyük bir müctehid, ünlü bir imamdır. Tüm hayatını Ehl-i Sünnet akidesini savunmaya ve İmam-ı A’zam Ebu Hanife’nin koyduğu esasları sistemleştirmeye harcayan bu büyük imamın kurduğu el-Maturidiyye okulunun ihtiva ettiği inançla ilgili esaslar, bugün İslam âlemini meydan getiren Müslümanların çoğunluğunun da inancı haline gelmiştir. Maturidi’nin büyüklüğüne dalalet eden sebeplerden biri de işte budur.

Doç. Dr. Abdurrahman Kasapoğlu

Поделитесь записью в соцсетях с помощью кнопок: