Namik Kemal. Evrak-i Perisan

<img src="http://photoload.ru/data/d2/3b/04/d23b04bdd96eed7a3d130e5e11464194_pv.jpg" alt="Image"/>

Цитата:

Namık Kemal
1840-1888

21 Aralık'da II.Abdulhamid'in Müneccimbaşılarından Mustafa Asım Bey'in Oğlu olarak Tekirdağ'da doğdu. Asıl adı Mehmet Kemal. Bayezid Rüştiyesi ve Valide Mektebi'nde okuduktan sonra Dedesi Abdullatif Paşa'nın Görevi nedeniyle O'nunla birlikte Kars'a ( 1853) ve Sofya'ya gitti (1855). Bu Yıllar'da Düzenli bir Okul Öğrenimin'den çok Özel bir Öğrenim'le kendi kendini yetiştirdi. Namık Adını O'na, Sofya'da iken Şiirlerini beğenen Eşref Paşa verdi. İstanbul'a Dönüş'ünde (1857) bir Süre sonra Dedesinin Ölüm'ü üzerine Tercüme Odası'nda Memurluğa başladı ( 1859).

Bu Yıllar'da Dönem'in Ulema'sından Özel olarak Tefsir, Hadis, Fıkıh, Arap ve İran Edebiyatı; Batı Dilleri'ni bilenlerden Fransızca Dersleri aldı. Ziya Paşa, Şinasi gibi Dönem'in Ünlü Edebiyatçılar'ıyla tanıştıktan sonra Tasvir-i Efkar Gazetesinde Yazılar yazmaya başladı.

Şinasi Paris'e kaçınca Gazete'nin Yönetim'ini O'na bıraktı ( 1865). Bu Gazete'de yazdığı Siyasi Yazılar'la Kişiliği ve Kaleme Ustalığını Kabul ettirdi. O Yıllar'da kurulan Yeni Osmanlılar Cemiyeti Üyeleri arasında yer aldı. Cemiyet'in Üyeleri İstanbul'dan uzaklaştırılınca onlarla birlikte Paris'e kaçtı.( 1867). Abdulaziz'in İngiltere Ziyareti dolayısıyla Londra'ya geçerek, Ziya Paşa'yla birlikte orada Hürriyet Gazetesi'ni çıkarmaya başladı (1868). Ancak bir Yıl sonra Ziya Paşa ile Siyasi Görüş Ayrılığına düşünce bu Gazete'deki Yazılar'ına Son verdi( 1869). Zaptiye Nazırı Hüsnü Paşa'nın Daveti üzerine İstanbul'a döndü ( 1870).

Yazı Hayatı'na Ali Paşa'nın Ölüm'ünden (1871) sonra kiraladığı İbret Gazetesi'nde yazdığı Yazılar'la yeniden başladı (1872). Defalarca kapatılan bu Gazete'deki Yazılar'ıyla Görüşleri doğrultusunda bir Kamuoyu oluşmasını sağladı.

1872 Tarihi Ibret ve 1868 Tarihli Hürriyet Gazeteleri'nde Arap Harfleri'nin bırakılıp Latin Harfler'e geçilmesin savunan Ali Suavi ile Şeriat Tartışması yaptı.

Gazete'sinin ilk kapanışında Gelibolu Mutasarrıflığı Görev'iyle İstanbul'dan uzaklaştırılmıştı (1872). Gelibolu'da iken Vatan yahut Silistre Piyesini yazdı, Dönüş'ünde yine İbret'in başına geçti. Piyes'in Gedikpaşa Tiyatrosu'nda sahnelenişinin ( 1 Nisan 1873) uyandırdığı Heyecan üzerine Kalebent olarak Magosa'ya sürüldü ( 9 Nisan 1873). 3 Yıl sonra Abdulaziz'in Ölümü ve V. Murad'ın Taht'a çıkması ( 30 Mayıs 1876) dolayısıyla çıkarılan Aff'tan yararlanarak İstanbul'a döndü. 3 Ay sonra II.Abdulhamid'in Taht'a geçmesiyle ( 31 Ağustos 1876) Rütbesi yükseltilerek Şura-yı Devlet ve Yeni Qanunu Esasi hazırlayacak Komisyon'un Üyeliğine getirildi. Ancak Qanuni Esasi'nin İlanı'ndan (1876) sonra 5 Ay Hapis'te tutulup ardından Midilli Adası'na sürüldü.

Bu arada Yeni Şiirler'ini yazdı. 2 Yıl sonra aynı Ada'nın Mutasarrıflarına getirildi (1879). Bu arada yazdığı Celaleddin Harzemşah Adlı Eser'ini Abdulhamid'e Takdim ederek Bala Rütbesine yükseltildi. 1884 de Rodos, 1887 de Sakız Adası Mutasarrıflığına atandı. Görev yaptığı Adalar'da Yeni Edebi Eserler'ini Kaleme aldı, Yeni Okul ve Camiler kurulması için Yoğun Çaba harcadı.

Sakız Adası'nda yakalandığı Zatüre'den kurtulamadı. 2 Aralık'ta Sakız Adası'ında öldü. Mezarı Ebuzziya Tevfik'in gayretleriyle Bolayır'da Rumeli Fatihi Şehzade Süleyman Paşa'nın Türbesi yanına nakledildi.

Tanzimat Dönemi'nin en Ünlü Simalar'ındandı. Gazete Yazıları ile İslam Fıkhı'na dayalı Şura Sistemi Özelliğinde Meşrutiyet Düzenini, Ferd'in Yasalar önünde Eşitliğini ve Kanun Hakimiyetini, Kültürümüzden kopmadan Batı’nın Tekniği'nden yararlanmayı savundu. Gür Sesli Şiirler'inde Form olarak Divan Şiiri'ne Sadık kaldı. Şiir, Fıkra, Makale, Piyes, Mektup, Tarih ve Eleştiri türlerinde verdiği Eserler'in tümünde Toplum Sorunlarına Öncelik tanıdı.

Цитата:

Evrak-ı Perişandan - Başlarken
Doç. Dr. Fethi Gedikli

Evrak-ı perişan aslında dağınık, perakende, karmakarışık evrak anlamına gelen bir tabirdir. Fakat aynı zamanda meşhur edibimiz Namık Kemal'in ünlü eserine de ad olmuştur. Gerçekten, bu eser Devr-i istila, Teracim-i ahval-i Selahaddin, Teracim-i ahval-i Fatih, Teracim-i ahval-i Sultan Selim olarak neşredilmiş, daha sonra 1884’de hepsi bir arada yeniden yayımlanmıştır. Devr-i istila Osmanlı beyliğinin büyük bir devlet haline gelişini anlatır, diğerleri haçlılara karşı Kudüs’ü müdafaa eden Selahaddin-i Eyyubi ile iki Osmanlı sultanı Fatih ve Yavuz’un hayat hikayeleridir. 1973’te Raif Karadağ ve Ömer Faruk Harman tarafından İstanbul’da Latin harfleriyle tekrar basılmıştır. Evrak-ı perişan dolayısıyla Namık Kemal’e rahmet diledikten sonra gelelim bizim bu ifadeyi başlık olarak seçmemizin nedenlerine:

Eski yazımızla yazılan eserler bundan yirmi yıl evvel çok daha mebzul miktarda sahaflarda, meydan kitapçılarında veya eski kitaplar satan kimselerde bulunmaktaydı. Ancak gün geçtikçe bu kitaplar azalmaktadır. Öbür taraftan, kitap müzayedelerinin düzenlenmesi artık hayli zamandan beri bu kitaplara ulaşmayı hakiki okuyucu için güçleştirmektedir. Kitap bu müzayedelerle okunacak bir nesne olmaktan çıkmakta, bir yatırım aracına dönüşmektedir. Bu süreç içinde bize ancak müzayedelik veya sahaflık kıymeti olmayan ufak tefek kitaplar kalmaktadır. Bunlar da çok kere eksik ve yırtık haldedirler. İşte biz bazen tabiri caizse döküntü ve süprüntü halinde bulduğumuz bu perişan ve metruk evrakı alıp tasnif etmeye çalışırız.
Bu tasnif sonucunda ortaya neler çıkar? Kimi zaman bir kitabın kapağı (hatta bazen yalnız ön veya arka kapaktan biri), kimi zaman ilk yaprağı, kimi zaman da adı, müellifi ve yazılış tarihi belli olmayan belli bir kısmı çıkar. İşte biz bu döküntü tasnifinden kimi zaman tek bir yaprağı kimi zaman da bir anektodu, bir halk ilacını, duayı, beyiti bugüne taşımayı arzu ediyoruz. Böylece hem perişan evraka bir değer kazandırmayı, hem de geçmişle bugün arasında çerden çöpten oluşturulmuş olsa da bir kültür köprüsü kurmayı hedefliyoruz.
Bu ilk yazıda okuyacağınız hikaye, geçen asrın başında yaşamış bulunan ve aslen Gümüşhane iline bağlı Şiran’dan olan Sırmalı oğlu Evliya Efendinin evrakı arasında bulunan bir defterden alınmıştır. Evrakı bize getiren Evliya Efendinin torunu H. Bülent Güntekin’dir. Defterde bunun gibi daha birçok hikayecik var. Evliya Efendinin evrakından Arapça, Farsça ve Fransızca bildiği anlaşılıyor. Zira hem bu dillerle ilgili çalışma notları ve hem de ilk ikisinden yaptığı veya yapılan çeviriler var. Aşağıda sunulan hikaye özel bir gaye güdülerek yapılmış değildir, sadece okuyan gülümsesin istenilmiştir. Dikkat edilirse bu küçük metinde bugünün okumuşuna pek yabancı gelecek birçok kelime, kitap ve yazar adı vardır. Bu durum bizim eski kültürümüzden ne dehşetli derecede koptuğumuzu suratımıza tokat gibi çarpacaktır. İşte hikayemiz:

Hikâyet-i Tesbihiye

İbnü'l-Cevzî Kitâbü'l-Ezkıyâ nam eserinin âhirinde ve Ebu Nu'aym dahi Te'lif'inde Şa'bî'den nakl ile yazarlar ki: Ser-sıbâ' (yırtıcı hayvanların başı) olan arslan hasta oldukda sıbâ'-ı saire ve vuhûş (sair yırtıcı ve vahşi hayvanlar) ıyâde ve ziyaretine gelürler. Lakin tilki tehallüf eder (geride kalır). Tilkinin gelmediğini kurd fırsat düşürüp "cümlemizin üzerine ıyâdetinize gelmek lâzım iken tilki bu âna dek gelmedi" deyü nemmâmlık (koğuculuk) ettikde arslan darılıp "geldiği vakitde beni ihtâr et" deyü kurda tenbih eder. Vakta ki tilki gelip ve kurd ihtâr ettikde arslan tilkiye künyesiyle "Yâ Eba'l-Fevâris! Sen nerede kaldın?" deyü infi'âlâne hitâb etdiği gibi, sa’y-i gammâzı teferrüs edip (gammazlık işini sezip) "Zâtınıza devâ tedarikiyle meşgul bulunduğumdan gecikdim" dedi. Arslan "Neyi buldun?" dedikde “Ebu Ca'de'nin -yani kurdun- kurbünde yani ayakları sekirlerinde olan boyuncuk" dedikde filhâl (derhal) sâk-ı zi'be (kurdun bacağına) pençe salıp husyelerin kopardı. Kurd dahi hemân kanı revân olarak çıkdıkda tilki dahi sür'atle kurdu takib edip bir tarîka-i suhriye verâsından (alaylı bir yolda) "Ey kırmızı yemeni giyen yiğit! Küberâ (ulular) huzurunda bulunduğunda mecâlis emânât üzre olduğundan ağzından çıkana nazar edip boş boğazlık etme" deyü nidâ-yı pend ihtivâ etmişdir.
Demirî işbu hikâye-i masnû'anın (kurgu ürünü hikayenin) akîbinde zikr eder ki; “Ebu Nu’aym, [şöyle] demişdir: ‘Şa'bî hazretleri, işbu tasnî' etdiği (kurduğu) meselden ancak ükelâya ta'lîm (akıl sahiplerine ders) ve nâsa tenbih ve hıfz-ı lisân ve tehzîb-i ahlâk ve her vadide teeddübde pendi (nasihati) tekid etmişdir’”.

Meraklısına notlar:

Bağdat’ta doğup ölmüş (d. 1116- ö. 1200) Hanbeli fakihi, vaiz ve mütefennin Arap müellifi İbnü’l-Cevzî’nin eseri olan Kitabü’l-Ezkıya, (basması Kahire 1304-1306), aklın mahiyetini anlatmakla başlayıp her sınıftan zeki insanların zekasından bahsederek bunlara dair küçük fıkralar nakleder. ( İA, c. 5/2, s. 54).
Kaynaklar Ebu Nuaym, Fazl bin Dükeyn; Ebu Nuaym el-Cürcânî ve Ebu Nuaym el-İsfehânî adlı üç kimseden bahsederler. Ne var ki hiçbirine Te’lif adlı bir eser atfedilmez. (Ebu Nu’aym’lar için bkz. DİA, c. 10, s. 200-204).
eş-Şa’bî, (Ebu Amr bir Şerahil) Kufede doğup ölmüş (d. 641?- ö. 728?) hadisçi bir Arap bilgini. Haccac’ın devrinde yaşamış Horasan’a gidip Kuteybe bin Müslim’in katipliğinde bulunmuştur. Emevi halifesi Abdülmelik’in sarayına alınmış ve elçilik görevleri yapmıştır. Latifeci bir kimse olan eş-Şa’bî 500 kadar hadis aktarmış ve Emevi tarihiyle ilgili önemli bilgiler bırakmıştır. Öğrencileri arasında Ebu Hanife de vardı. Bkz. Büyük Larousse, (Milliyet), c. 21, s. 10979.
Demirî Mısırlıdır. Adından anlaşıldığına göre Türk asıllıdırr. Hadis ve fıkıh âlimidir. 1341’de doğmuş, 1405’de ölmüştür. Meşhur eseri Hayâtü’l-hayevan’dır. Bu eser bütün dünyada müellifine büyük şöhret kazandıran bir hayvanlar ansiklopedisidir. (Cevat İzgi, “Demîrî”, DİA, 9, 152-153).
Yeni Tarama Sözlüğü, (TDK Yayınları, Ankara 1983), s. 183’te “sekirden” için 1. uca kemiği, pöç. 2. sağrı, kaba et demektedir. Burada yer alan “sekir” kelimesinin de “sekirden” başka birşey olmadığı kanaatindeyim.
Mecâlis emânât üzre olmak deyimi Evliya Çelebi Seyahatnamesinde, fakat tekil halde geçiyor. Örnek olarak “Sultanım, meclis emanettir, Allahu a’lem Köprülü ile aranızda sehil bürudet (biraz soğukluk) var”. (Evliya Çelebi, Seyahatname, M. N. Özön neşri, İnkılap, İstanbul ts., v. 2, s. 570. Burada İslam inancında olan “vücut veya beden Allah’ın insana emanetidir, onu iyi kullanmak lazım, emanete hıyanet etmemek lazım” anlayışına bir gönderme vardır. Meclise hıyanet etmemek büyüklerin meclisinde edepli olmak gerektirir.
Hikayenin son paragrafında, daha iyi anlaşılsın diye, pek küçük bir değişiklik yaptık.

fethigedikli@ixir.com

Поделитесь записью в соцсетях с помощью кнопок: