Tarixiy Reshidiy - I-II kitab

Цитата:
Ataqliq tarixchi , shair Mirza Muhemmed Heyder Koragan miladiye 13 - esirning bashliridin tartip manglaysöyer rayonigha hökümranliq qilish dawamida peydinpey uyghurliship ketken mungghullarning doghlat qebilisidin bolup , miladiye 1500 - yili moghulistan xanliqigha qarashliq keshtan rayonining tashkent shehiride dunyagha kelgen . Eyni chaghda uning dadisi muhemmed hüseyin köregan moghulistan xani mehmudxanning yéqin dosti bolup , xan uninggha singlisi xobin'gar xanimni yatliq qilip , uni köreganliq ornigha kötürgen we öre töpe rayonining hakimi qilghanidi . Mirza heyder ata - anisining nechche pushtighiche hemmisi xanlarning newre tuqqanliridin ikenlikini éytip kélip , nesebini doghlat emiri polajighiche süridu . ( "Tarixiy reshidi" din ) xobin'gar xanim babur shahning qutluq nigar xanimning singlisi bolup , mirza heydermu öz nöwétide zehriddin muhemmed babur we mehmudxanning inisi ehmedxanning oghli seidxanlar bilen bir newre tughqanlardin idi . Mirza heyder toqquz yashqa kirgen yili uning dadisi sheybanixanning süyqesti bilen hiratta öltürülidu .Eyni waqitta mirza heyder buxarada , hedisining yénida idi . Sheybanixan mirza heyderning ata - anisi we qérindashlirining köp qismini öltürüsh bilen qalmay , mirza heydernimu öltürüsh süyqestini pilanlaydu . Mirza heyder dadisining yéqinlirining yardimide bedexshanning zeper qel'esige bérip panahlinidu . Miladiye 1509 - yili u babur shah teripidin kabolgha chaqiriwélin'ghan we babur shahning atilarche ghemxorliqigha érishken .Yandurqi yili u babur shahning maweraünnehrge --- sheybanixan'gha qarshi élip barghan herbiy yürüshige qatnashqan. Eyni chaghda sultan seidxan semerqendte xanliq textige olturup enjanda turuwatqan we mirza heyderning hedisini nikahigha alghanidi . Miladiye 1512 - yili mirza heyder enjan'gha bérip , sultan seidxanning xizmitige kirgen . Miladiye 1513 - yili sultan seidxan kichik qizini mirza heyderge nikahlap bérip , uni köreganliq ornigha kötürgen . Mirza heyder sultan seidxan'gha minnetdarlighini bildürüp , uning bilen bille ötküzgen hayati toghrisida töwendikilerni yazidu :
".... Sultan seidxan atiliq shepqiti bilen méni yitimlik tesiridin xalas qildi . Muhebbet we tughqanliq méhir - shepqitini shu qeder ching we uzun'ghiche körsettiki , uninggha hetta xanning buraderliri we perzentlirimu heset qilishatti . Taki 24 yil u xanning jennet makan xizmitide hüner - kesplerdin , exlaq - -peziletlerdin we ilim - meripetlerdin telim élish bilen meshghul bolup , ulughluq we heshemet bilen hayat kechürdüm . Xet pütmek , shéir éytmaq , insha ( nesr yéziqchiliqi ) ressamliq , neqqashliq ilimliride , zamanning imtiyazliqi , belki mahirliridin boldum . .... Qisqisi hemme hüner - sen'etlerde shu derijige yettimki , u hüner - kesplerning yétük alimliri we mahir ustazliri péqirgha shagirt bolmaqqimu ajiz keldi . Bu hemme pezilet we hünerlerni igilishimge xanning saye - sewebliri we tirishchanliqliri seweb boldi . Uning üstige seltenet ishliri , kéngesh - meslihet usulliri , jeng qaidiliri , kéchilik hujum , oqya étish , ow owlash , owgha yétekchilik qilish qatarliq dölet ishlirida zörür lazim bolghan barliq kesplerning hemmiside ustazim we terbiyichim hezriti xan idi . Yuqirida zikir qilin'ghan hünerlerning köpinchiside yene xan'gha shagirt idim . "
Mirza heyder 24 yéshidin bashlap herbiy ishlargha arilashqan we qoshun qomandani süpitide herbiy yürüshlerge ishtirak qilghan . Miladiye 1530 - yili sultan seidxan bilen bille bedexshan'gha yürüsh qilghanda , u aldin yürer qisimning qomandani bolghan .
Miladiye 1532 - yili 7 - ayda sultan seidxan tibetke ghezat urushi üchün atlan'ghanda , mirza heyder qoshun qomandani bolup , tibetke aldi bilen yürüsh qilghan . Bu jeryanda u arqa - arqidin ghelibilik yürüshlerni qilip , tibetning bir qisim jaylirini we keshmirni ishghal qilghan . Sultan seidxan mirza heyderning bu töhpisini yuquri bahalap , uni pütün qoshunning bash qomandani qilip belgiligen hemde uninggha orsang (lxasa) ni ishghal qilishni buyrughan . Sultan seidxan shu qétim ladaxtin yeken'ge qaytish sepiride alemdin ötkendin kéyin mirza eli taghay ( mirza heyder uni "alwasti shahi" dep ataydu ) qatarliqlar birlikte pilanlap , sultan seidxan namidin bir parche wesiyet xéti oydurup chiqip , küyoghli yadikar muhemmed arqiliq aqsugha , sultan abdureshidxan'gha ewetidu . Bu atalmish "wesiyetname" de : " méning eslide tibetke ghazat urushi qilip bérish niyitim yoq idi , seid muhemmed mirza ( mirza heyderning terbiye atisini démekchi -- aychiwer ) we mirza heyder méni mushu qedemni bésishqa qistighanidi . Oghlum abdureshid bu ikkisini ölümge höküm qilmisa , méning baqiy dunyada közüm yumulmaydu .... Ular bir kün mewjut bolidiken , hakimiyet bir künmu méning oghullirimgha mensub bolalmaydu " dégendek sözler yézilghanidi . Seid muhemmed mirza qeshqerdin yeken'ge kélip sultan seidxanning matem murasimini ötküzidu , mirza eli taghay bilen birlikte xanliqning hemme ishlirini xan bar waqittikidek yaxshi orunlashturup , sultan abdureshidxanning aqsudin kélip xanliq textige olturushini kütidu .Abdureshidxan hijiriye kalindari boyiche zulhejje éyi ( 12 - ay ) ning axirqi küni yeken'ge yétip kélidu . Seid muhemmed mirza xan jemetidiki kishilerni sheher sirtidiki abdureshidxan chüshkün qilghan jayda bir kéche qonup , etisi sheherge kirip xanliq textke olturush teklipini béridu . Mirza eli taghay abdureshidxan bilen ayrim körüshüp : " bu bir süyqest , ular tibettiki iskender sultanini xan qilip tiklimekchi " deydu . Yéngi yil küni abdureshidxan sheherge kiridu we aldi bilen xanlar qebristanliqigha (altunluqqa) bérip , dadisining tupraq béshini yoqlaydu . Musibet kiyimi kiyip aldigha kelgen seid muhemmed mirzini ölümge buyruydu , eli seidmu oxshash teqdirge uchraydu . Abdureshidxan altunluqtin qaytip kélip taj kiyish murasimigha qatnishidu , andin mirza eli taghayni qeshqerge ewetip seid muhemmed mirzining ikki oghlini , ababekrining bir oghlini öltürgüzidu .
Mirza heyder bu chaghda abdureshidxanning inisi iskender sultan bilen birlikte tibettiki japaliq herbiy yürüshini dawamlashturuwatatti . U bu ishlardin xewer tapqandin kéyin qattiq chöchüydu hemde abdureshidxanning bu qilmishlirida , asasliqi uning yénidiki ustazi emir muhemmed barlasning qoli barliqini éytidu .Miladiye 1534 - yili 1 - ayda mirza heyder orsang (lxasa) gha qilin'ghan 60 künlük yürüsh dawamida charchighan qoshunni arqigha qayturuwatqan mezgilde abdureshidxandin xewerchi kélip , mirza heyderning bir newre qérindishi muhemmed mirza bilen tibette qélishini , qoshunni tarqitiwétishini buyrughan . Bu uning "yoqal" dégini idi . Shuning bilen mirza heyder bedexshan'gha yol alghan . Qaraqurumdin ötüp bedexshan'gha kiridighan yol éghizida kelgende , yeken'ge qaytip kétiwatqan iskender sultan uninggha yétiship kélip , özi bilen yeken'ge qaytishni ötün'gen . Mirza heyder : " séning u qérindishing gépide turmaydu , uning herikiti bu nuqtini ispatlidi , uningdin héchqandaq méhir - shepqet kütkili bolmaydu " dep iskender sultanning teklipini ret qilghan . Mirza heyder bedexshan chégrisidiki qoqendke barghanda abdureshidxanning qol astidiki biri uning bilen körüshidu . Mirza heyder abdureshidxan'gha qaritip uyghur tilida yazghan birqanche shéirini uninggha bérip , igisige tapshurup bérishni éytidu . Bu shéirlarda sultan abdureshidxan'gha bolghan aghrinishi ipadilen'gen idi .
Mirza heyder qoqendte turuwatqan mezgilde iskender sultan mirza heyderning ayalini élip qoqendtke kélip , uning bilen yene bir qétim xoshlishidu .
Mirza heyder qishni bedexshanda ötküzüp , etiyazda hindistanda hakimiyet yürgüzüwatqan baburning oghli homayunning inisi kamran mirzining qéshigha baridu . Kamran mirza qoshunigha bashchiliq qilip afghan isyanchilirini basturidu . Miladiye 1539 - yili u humayunning qéshigha qayta kélidu we humayunning tapshuruqi boyiche keshmirni yene bir ishghal qilip , u yerning hökümrani bolidu . Miladiye 1551 - yili öz qoshunliri arisidiki taghliq isyanchilarning biri atqan oqya oqi bilen qaza tapidu .

Поделитесь записью в соцсетях с помощью кнопок: